Op 7 februari 2023 heeft Nederland samen met vier andere landen een voorstel ingediend om per- en polyfluoralkylstoffen, beter bekend als PFAS, geheel of grotendeels te verbieden. Dit ter bevordering van het milieu en de volksgezondheid. Het voorstel is gepubliceerd door het Europees Agentschap voor chemische stoffen (ECHA) en zal nu op verschillende manieren worden beoordeeld – bijvoorbeeld via een consultatie. De verwachting is dat de Europese Commissie na dit proces in 2025 met een definitief voorstel kan komen om PFAS te verbieden. Als de lidstaten het voorstel goedkeuren, dan zal het naar verwachting niet voor 2027 in werking treden.  

Voor decentrale overheden zal een verbod gevolgen hebben voor hun taken op het gebied van het beschermen van het milieu en het tegengaan van verontreiniging van water, bodem en lucht. Dit voorstel zou daarbij kunnen helpen door de vervuiling door PFAS bij de bron aan te pakken.

Wat zijn PFAS?

Per- en polyfluoralkylstoffen (PFAS) is een verzamelnaam voor door de mens gemaakte chemische stoffen die in de industrie gebruikt worden voor hun praktische eigenschappen. De naam PFAS betreft duizenden verschillende stoffen, bijvoorbeeld PFOS, PFOA en GenX-stoffen. PFAS zijn water-, vet- en vuilafstotend en in sommige gevallen ook brandwerend. PFAS worden hierdoor vaak gebruikt in de productie van onder andere kleding, kookgerei, medische apparatuur en blusschuim. 

Waarom PFAS verbieden?

PFAS kunnen schadelijk zijn voor de volksgezondheid en het milieu. De meeste PFAS breken niet af in de natuur: ze zijn persistent. Daarom worden ze ook wel “forever chemicals” genoemd. Ook kunnen ze zich snel en makkelijk door de natuur verspreiden, bijvoorbeeld via water of lucht. Daardoor zullen ze in steeds grotere concentraties in het milieu en in het menselijk lichaam terug te vinden zijn.

We weten nog niet alles van alle soorten PFAS. Het voorgestelde verbod moet voorkomen dat ook soorten PFAS waarvan we nu nog niet zeker weten dat ze schadelijk zijn, zich ophopen in de natuur en later alsnog schade veroorzaken. 

Nederlands initiatief

Nederland, Duitsland, Denemarken, Noorwegen en Zweden werkten al jaren samen aan een voorstel voor een verbod op PFAS. Zij hebben hun voorstel in januari 2023 bij het Europees Agentschap voor Chemische Stoffen (ECHA) ingediend. ECHA is een agentschap van de EU en voert de Europese wetgeving op het gebied van chemische stoffen uit. Op grond van de REACH-verordening (1907/2006), Europese wetgeving die gaat over de registratie, evaluatie, autorisatie en restrictie van chemische stoffen kunnen ECHA of nationale autoriteiten voorstellen doen om het gebruik en productie van zogeheten ‘zeer zorgwekkende stoffen’ (ZZS) te verbieden of te beperken. ECHA heeft het voorstel om PFAS te verbieden of te beperken in februari 2023 gepubliceerd, waarna het een beoordelingsproces ingaat. 

Wat houdt het voorstel in?

Het voorstel bevat twee opties om PFAS te beperken: een totaalverbod zonder uitzonderingen, of een optie met uitzonderingen en overgangsperiode voor bepaalde toepassingen van PFAS.  

Het eerste voorstel betreft een volledig verbod op alle PFAS in alle sectoren. Het verbod zal 18 maanden nadat de wetgeving in werking treedt, ingaan. Zo is er een overgangsperiode waarin de industrie enige tijd heeft om alternatieven te vinden voor PFAS en zich te kunnen aanpassen aan de nieuwe wetgeving.  

Het tweede voorstel is een verbod op PFAS met tijdelijke uitzonderingen, afhankelijk van de toepassing van PFAS. Dat houdt in dat sommige toepassingen een uitzondering krijgen voor een periode van 5 of maximaal 12 jaar in geval er nog geen goed alternatief voor deze toepassing van PFAS beschikbaar is. Het gaat bijvoorbeeld over het gebruik in medische hulpmiddelen zoals pacemakers. Voor hele bijzondere gevallen kan er een uitzondering gemaakt worden voor een periode langer dan 12 jaar. Klik hier voor de voorlopige lijst met voorgestelde uitzonderingen. Ook dit voorstel zou na 18 maanden ingaan. Deze optie wordt voorgesteld om zo de maatschappelijke kosten van een verbod af te kunnen wegen tegen de maatschappelijke kosten van voortgezet gebruik.  

De indieners van het voorstel spreken een voorkeur uit voor de tweede optie, om te voorkomen dat er niet op tijd geschikte vervangers beschikbaar zijn voor sommige toepassingen van PFAS. In de consultatie die ECHA heeft uitgezet, word specifiek gevraagd naar input van belanghebbenden over de beschikbaarheid van alternatieve stoffen per sector. Volledig afbreekbare PFAS zijn uitgesloten van het voorgestelde verbod. 

Stand van zaken

Het voorstel zal in verschillende stadia beoordeeld worden. De EU heeft een raadpleging georganiseerd waarbij belanghebbenden hun mening kunnen delen. Ook komt er een evaluatie door twee wetenschappelijke comités van ECHA. Daarbij wordt zowel gekeken naar doelmatigheid van het voorstel in het beperken van risico’s voor mens en milieu als de sociaal-economische gevolgen ervan. De uitkomsten van de consultatie en evaluaties zullen aan de Commissie worden gestuurd. 

De verwachting is dat de Europese Commissie in 2025 een definitief voorstel voorlegt voor besluitvorming door de lidstaten. Als het wordt aangenomen, zal het naar verwachting niet voor 2027 in werking treden. 

Belang voor decentrale overheden

Als er een verbod komt op PFAS zal dat gevolgen hebben voor decentrale overheden. Een verbod op het gebruik van PFAS zal een grote invloed hebben op het werk van de waterschappen, die al lange tijd pleiten voor bronaanpak van PFAS door een totaalverbod. De stoffen kunnen terechtkomen in het oppervlaktewater, het grondwater en de grond. De waterschappen zijn verantwoordelijk voor de waterkwaliteit in kleinere wateren, waarbij het van groot belang is dat de PFAS concentratie niet te hoog is. Het verbod op de bron van de emissie, de productie van PFAS, zal ervoor zorgen dat er minder nieuwe PFAS in het water terecht zal komen en zo de last op de waterschappen verlagen. Het zal ook effect hebben op het beoordelen van vergunningsaanvragen en de actualisatie van lozingsvergunningen door waterschappen. 

Provincies kunnen het bevoegd gezag zijn voor indirecte lozingen van afvalwater. Een indirecte lozing is een lozing die niet direct op het oppervlaktewater uitkomt, maar wordt geloosd via een bedrijfsriolering of ander tussenliggend (zuiverings-)werk van een andere partij. Provincies hebben dan ook een rol om in overleg met deze bedrijven te bekijken of en hoe PFAS verder teruggedrongen kan worden.  

Verder zal een verbod op PFAS invloed hebben op de taken van decentrale overheden waarbij grote hoeveelheden grond worden verplaatst, zoals woningbouw en baggerwerkzaamheden. In de zomer van 2019 was de grond in bepaalde gebieden dusdanig vervuild dat bouw- en baggerwerkzaamheden stopgezet moesten worden. Daarop werd het  Nederlandse handelingskader waarin de regels voor hergebruik van PFAS-houdende grond en baggerspecie vast staan verruimd. Een PFAS verbod kan een belangrijke rol spelen in het beperken van ophoping van PFAS en daarmee het risico op de noodzaak van grootschalig grondverzet verminderen. 

Meer weten

Restriction Report – Per- and polyfluoroalkyl substances (PFASs), Europees Agentschap voor chemische stoffen
In overweging gegeven beperkingen: PFAS, Europees Agentschap voor chemische stoffen
PFAS, Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu
Chemische en Zeer Zorgwekkende Stoffen, Kenniscentrum Europa Decentraal
PFAS-regels voor bouw- en baggerprojecten, Rijksoverheid

De Europese regels op het gebied van risicovolle stoffen zijn hoofdzakelijk vastgelegd in de REACH verordening, de Kaderrichtlijn Water, de POP verordening en de Richtlijn Industriële Emissies (RIE-Richtlijn). Deze verordening en richtlijnen hanteren verschillende lijsten met stoffen waarvan het gebruik en/of de uitstoot moet worden verminderd.

Europees beleid

REACH

De belangrijkste regelgeving in de Europese Unie op het gebied van chemische stoffen is de REACH verordening (Verordening 1907/2006). REACH staat voor Registratie, evaluatie, autorisatie en restrictie van Chemische stoffen. De verordening reguleert de productie van, en handel in chemische stoffen. 

Onder de REACH-verordening worden alle chemische stoffen geregistreerd die in de EU geproduceerd en geïmporteerd worden. In een dossier worden de gevaren en de risico’s opgenomen en bijgehouden. De verordening stelt de industrie verantwoordelijk voor risicomanagement en het verstrekken van correcte informatie aan gebruikers. Bijlage XVII bevat een lijst met stoffen en bijbehorende restricties die bijvoorbeeld gelden voor de productie, de handel of specifiek gebruik of aanwezigheid ervan in voorwerpen.  

Ter aanvulling op het REACH-systeem zorgt de Richtlijn Indeling, Etikettering en Verpakking (Richtlijn 1272/2008) ervoor dat gevaarlijke chemische stoffen van een etiket en een verpakking worden voorzien.

Zeer Zorgwekkende Stoffen onder REACH

Sommige stoffen hebben zulke gevaarlijke eigenschappen, dat er voorkomen moet worden dat ze in het milieu terecht komen. De stoffen zijn bijvoorbeeld kankerverwekkend, niet of moeilijk afbreekbaar en giftig bij lage concentraties. Dit worden Zeer Zorgwekkende Stoffen (ZZS) genoemd. Hiervoor legt  REACH (gedeeltelijke) beperkingen of een verbod vast. Bijlage XIV van de REACH-verordening bevat een lijst van ZZS. De productie, handel en het gebruik van deze stoffen is in de EU verboden, tenzij er een autorisatie is verleend.

Daarnaast is er onder de REACH verordening een kandidatenlijst voor zorgwekkende stoffen. Deze kunnen worden voorgedragen door lidstaten of door het Europees Agentschap van Chemische Stoffen (ECHA). ECHA beoordeelt de stoffen op de kandidatenlijst regelmatig.

Een herziening van de REACH verordening is aangekondigd, maar dit werd in 2023 op de lange baan geschoven.

De POP-verordening 

Gevaarlijke stoffen die moeilijk afbreken in het milieu noemen we persistente organische stoffen (POPs). Sommige POPs zijn verboden. De Verordening betreffende organische verontreinigende stoffen (2019/1021) stelt daarvoor een rechtskader. De verordening integreert de stoffen uit het VN-Verdrag van Stockholm in Europese wetgeving. 

In de bijlagen van de POP-verordening worden POPs onderverdeeld in vier lijsten: verboden stoffen (bijlage I), stoffen waarvoor beperkingen gelden (bijlage II), stoffen waarvoor bepalingen inzake beperkingen van de vrijkoming gelden (bijlage III) en stoffen waarvoor bepalingen inzake afvalbeheer gelden (IV). Lidstaten kunnen daarnaast strengere eisen opleggen. 

Richtlijn Industriële Emissies (RIE)

De richtlijn industriële Emissies (RIE-richtlijn) (2010/75/EU) bevat regels ter voorkoming en beperking van de emissie van chemische stoffen in de lucht, het water en de bodem door industriële activiteiten. De RIE-richtlijn is van toepassing op grote industriële installaties, zoals afvalverwerkingsinstallaties, elektriciteitscentrales en grote landbouwbedrijven en bevat een lijst van verontreinigende stoffen en daaraan gestelde emissie grenswaarden.

De installaties die onder de Richtlijn vallen zijn vergunningsplichtig. Ze moeten dan ook voldoen aan bepaalde voorwaarden, zoals de emissiegrenswaarden voor bijvoorbeeld stikstof. Ook zijn de installaties verplicht om aan te tonen dat ze voldoende maatregelen treffen om milieuverontreiniging te beperken. Meer informatie over industriële emissies vindt u op de pagina industriële emissies.  

In 2024 is de RIE herzien met als doel de regulering van en het toezicht op industriële uitstoot te verbeteren. Zo stelt de Richtlijn eisen aan sancties bij overtredingen en zijn lidstaten verplicht om vergoedingen voor gezondheidsschade mogelijk te maken. Vanaf 2030 moet er een internationaal elektronisch vergunningensysteem zijn, zodat de vergunningsprocedure in verschillende landen uniform is.

Kaderrichtlijn Water

Om het water te beschermen tegen chemische stoffen is er een specifieke lijst van stoffen opgesteld die een risico vormen voor het watermilieu. Deze zijn opgenomen in de Kaderrichtlijn Water (KRW; 2000/60/EG) en de dochterrichtlijn Prioritaire Stoffen/Milieukwaliteitsnormen (MKN; Richtlijn 2008/105). In deze richtlijnen worden risicovolle stoffen aangemerkt als prioritaire stoffen en de meest risicovolle stoffen als prioritair gevaarlijke stoffen. Lidstaten moeten maatregelen treffen om emissies van prioritaire stoffen te verminderen en van prioritair gevaarlijke stoffen te stoppen. De lijst prioritaire stoffen uit de Europese richtlijn wordt iedere vier jaar gecontroleerd.

Pesticiden

Lees meer over EU-regelgeving op het gebied van gewasbestrijdingsmiddelen op de pagina over pesticiden.

Nationaal beleid

De Zeer Zorgwekkende Stoffen uit (onder andere) de REACH-verordening, de POP-verordening en de Kaderrichtlijn Water zijn in Nederland vastgelegd in het Besluit activiteiten leefomgeving (Bal). Daarin worden bedrijven verplicht om de lozingen en uitstoot van ZZS naar lucht en water te vermijden, of indien niet haalbaar, te minimaliseren.

Het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) houdt een lijst van ZZS bij die verschillende stoffenlijsten uit Europese of internationale regelgeving bundelt. Ook is er een lijst van Potentieel Zeer Zorgwekkende Stoffen, waarvan denkbaar, maar nog niet aangetoond is dat ze voldoen aan de criteria voor ZZS.

Decentrale relevantie

Het Europese beleid en de regelgeving op het gebied van chemische en zeer zorgwekkende stoffen heeft invloed op provincies, waterschappen en gemeenten. Waterschappen zijn het bevoegd gezag voor directe lozingen (lozingen rechtstreeks op het oppervlaktewater of direct via een persleiding op de rioolwaterzuivering). Voor indirecte lozingen (via het gemeentelijke rioleringsstelsel via de rioolwaterzuivering naar het oppervlaktewater) zijn gemeenten of provincies meestal het bevoegd gezag. Bij vergunningsaanvragen moet het bevoegd gezag kritisch kijken naar zeer zorgwekkende stoffen.

Bij vergunningsplichtige activiteiten moet een bedrijf emissies van zeer zorgwekkende stoffen rapporteren. Het bevoegd gezag moet toezicht houden op bedrijven die zeer zorgwekkende stoffen uitstoten en bij een vergunningsaanvraag nagaan of de stoffen waar een bedrijf mee in aanraking komt voldoen aan de eisen die worden gesteld. Meer informatie is te vinden op de website van het Informatiepunt Leefomgeving (IPLO).

Vooral in gebieden met veel land- en tuinbouw en veeteelt is Europese wetgeving op het gebied van gewasbescherming relevant. Pesticiden hebben een negatief effect op de waterkwaliteit, wat voor waterschappen en provincies van groot belang is. Overheden dienen daarnaast rekening te houden met de Europese regels bij beheer en onderhoud van openbare ruimten zoals parken. 

Europees beleid

Sinds 1991 zijn er Europese regels voor de toelating en het gebruik van pesticiden. Zo keurt de Commissie werkzame stoffen die worden gebruikt in gewasbeschermingsmiddelen. Ook worden er grenswaarden voor resten van pesticiden op levensmiddelen en diervoeding vastgesteld. 

De regels op het gebied van pesticiden zijn vastgelegd in verschillende richtlijnen en verordeningen, met name Richtlijn 2009/128/EG betreffende duurzaam gebruik van pesticiden heeft decentrale relevantie. Deze richtlijn stelt heeft als doel de milieu- en gezondheidsrisico’s van pesticiden te beperken en het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen te verminderen. De afhankelijkheid van pesticiden moet beperkt worden en alternatieven worden bevorderd.

Lidstaten zijn onder deze richtlijn onder andere verplicht om:

• Nationale actieplannen op te stellen die kwantitatieve doelstellingen, streefcijfers, maatregelen en tijdschema’s bevatten om de risico’s en de effecten van het gebruik van pesticiden te verminderen; 
• Apparatuur voor de toepassing van pesticiden aan regelmatige controles te onderwerpen;
• Spuiten van pesticiden vanuit de lucht uit te bannen;
• Passende maatregelen te nemen om water te beschermen tegen de gevolgen van pesticiden.

Daarnaast moet onder de richtlijn geïntegreerde gewasbescherming (integrated pest management, IPM) worden bevorderd. IPM is verplicht voor professionele gebruikers van pesticiden. Preventieve maatregelen met een lage inzet van gewasbestrijdingsmiddelen en natuurlijke plaagbestrijding worden aangemoedigd. Chemische gewasbeschermingsmiddelen kunnen dan alleen ingezet worden wanneer andere methoden zijn uitgeput.

Nationale implementatie

In Nederlandse wetgeving zijn Europese regels op het gebied van pesticiden onder andere opgenomen in de Wet gewasbeschermingsmiddelen en biociden (Wgb). Europese verordeningen zijn rechtstreeks van toepassing in elke lidstaat. Het College voor de toelating van gewasbeschermingsmiddelen en biociden (Ctgb) is in Nederland verantwoordelijk voor de toelating van de middelen.

Decentrale relevantie

Pesticiden kunnen schadelijk zijn voor de kwaliteit van het oppervlaktewater en voor ecosystemen. Waterschappen zijn dan ook nauw betrokken bij het monitoren van concentraties bestrijdingsmiddelen en bij het aanpakken van de problemen.

Sinds 2017 geldt er een verbod op het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen voor professionele gebruikers buiten de landbouw, bijvoorbeeld gemeentemedewerkers die verantwoordelijk zijn voor het onderhoud van groen of verharde oppervlakten zoals parkeerterreinen. Er is een beperkt aantal uitzonderingen, bijvoorbeeld als chemische bestrijding de enige mogelijkheid is vanuit het oogpunt van veiligheid.

In 2020 verklaarde het Gerechtshof Den Haag het verbod op professioneel gebruik van gewasbeschermingsmiddelen buiten de landbouw onverbindend omdat de wettelijke grondslag ontbrak. Dit arrest is in juli 2022 door de Hoge Raad in cassatie vernietigd. Daardoor werd het verbod met onmiddellijke ingang weer volledig van kracht tot het Gerechtshof Amsterdam de rechtmatigheid van het verbod opnieuw beoordeelt.

Belangrijkste wijzigingen

De belangrijkste wijzigingen betreffen een verbetering van het algemene begrip ‘milieudelict’, een aantal toevoegingen aan de lijst met vergrijpen die onder de Richtlijn vallen, en een verzwaring van de strafmaat wanneer deze vergrijpen zijn begaan.

De Richtlijn heeft tot doel om een bepaalde categorie van milieudelicten die dusdanig zwaar zijn, binnen de gehele Europese Unie op een uniforme manier strafbaar te stellen, en de straffen hiertoe ook te harmoniseren. De gedachte is dat de vervolging van deze zeer schadelijke misdrijven zo wordt vergemakkelijkt, in het bijzonder in de vaak voorkomende grensoverschrijdende situaties, en dat door uniforme strafmaten de vlucht naar een lidstaat met een soepeler regime wordt voorkomen.

Voorbeelden

Milieudelicten onder de hernieuwde Richtlijn zijn bijvoorbeeld: illegale houthandel, illegale recycling en verhandeling van bepaalde chemische stoffen (in het bijzonder kwik), illegale scheepsrecycling, het verhandelen of vernietigen van bedreigde diersoort, en zo verder. Ook buitengewoon ernstige vervuiling van de leefomgeving dient door middel van de Richtlijn strafbaar gesteld te worden, en kent daarnaast de verzwarende omstandigheid van wanneer deze vervuiling de dood ten gevolg heeft.

De gedachte is dat de vervolging van deze zeer schadelijke misdrijven zo wordt vergemakkelijkt.

Straffen

De sancties die de Richtlijn voorschrijft beschrijven maximale celstraffen van ten minste 10 jaar bij een opzettelijk misdrijf met de dood ten gevolg, tot ten minste 3 jaar voor lichtere vergrijpen. Het regime voor rechtspersonen stelt voor de ernstigste misdrijven, een maximum­boete van minstens 5% van de totale wereldwijde omzet van de rechtspersoon, dan wel € 40 miljoen. Voor andere misdrijven, een maximum­boete van minstens 3% van de totale wereldwijde omzet van de rechtspersoon, dan wel € 24 miljoen.

Decentrale relevantie

Het is voor decentrale overheden van belang om te weten dat de Richtlijn ook voorschrijft dat er voldoende middelen voor het opsporen van deze milieudelicten ter beschikking dienen te worden gesteld door de overheid. Daarnaast dient de Nederlandse overheid ervoor te zorgen dat er voldoende opsporingsbeambten worden opgeleid. Omgevingsdiensten en Bijzondere Opsporingsambtenaren (BOA’s) kunnen te maken krijgen met de milieudelicten die in de Richtlijn worden opgesomd.

Waarom wil de Commissie pesticiden gebruik verduurzamen?

De Commissie heeft in juni 2022 een voorstel gedaan tot een Verordening inzake het duurzame gebruik van gewasbeschermingsmiddelen. De term “pesticiden” is hier de verzamelnaam voor gewasbeschermingsmiddelen en biociden. Pesticiden worden vaak in de landbouw, bosbouw, maar ook in groene stedelijke gebieden ingezet voor het beschermen van planten tegen schadelijke organismen. Deze schadelijke chemische stoffen komen terecht in het oppervlaktewater, de bodem of in levensmiddelen en kunnen nadelige gevolgen hebben voor het milieu en de gezondheid van mensen, wanneer de concentratie te hoog wordt. Om grip te krijgen op het effect dat pesticiden hebben, vooral in zake het wijdverspreide gebruik in de landbouwsector, stelt de Commissie voor om meer ecologisch en klimaatgeoriënteerde landbouw te bevorderen. Ook vanuit de doelstellingen van de Green Deal is het essentieel om het gebruik van pesticiden te verduurzamen. Op 22 november heeft het Europees Parlement het voorstel van de Commissie afgewezen.

Wat houdt het voorstel in?

In de Farm to Fork strategie, de biodiversiteitsstrategie en het zero pollution actieplan, die allen onderdeel uitmaken van de Green Deal, stelt de Commissie als doel het gebruik van chemische en gevaarlijkere pesticiden tegen 2030 met 50% te verminderen. De doelstellingen in het voorstel richten zich naast de verduurzaming van het gebruik van pesticiden ook op de handhaving en de uitvoering van de verordening. Het voorstel richt zich daarmee vooral op het instellen van een milieuvriendelijkere gewasbescherming- chemische stoffen moeten bewezen het laatste redmiddel zijn. Verder is in het voorstel een verbod opgenomen op pesticiden in gevoelige gebieden zoals parken of sport- en recreatieterreinen.

Decentrale relevantie

Pesticiden kunnen gevolgen hebben voor de kwaliteit van het oppervlaktewater en voor ecosystemen. Waterschappen zijn dan ook nauw betrokken bij het monitoren van concentraties bestrijdingsmiddelen en bij het aanpakken van de problemen. Daarnaast worden bestrijdingsmiddelen ook gebruikt door overheidsinstellingen. Gemeenten, provincies en waterschappen gebruiken bestrijdingsmiddelen voor het beheer en onderhoud van openbare ruimten. Meer informatie vindt u op deze pagina over regelgeving ten aanzien van het gebruik van pesticiden.

Bronnen

Persmelding, Europees Parlement

Pesticiden, Kenniscentrum Europa Decentraal

Nieuws over wetsvoorstel, Huis van de Nederlandse Provincies

De Europese Commissie evalueert op dit moment de KRW en haar dochterrichtlijnen, zoals de Grondwaterrichtlijn, de Richtlijn Prioritaire stoffen en de Richtlijn overstromingsrisico’s. De resultaten van de evaluatie worden naar verwachting in het najaar van 2019 gepresenteerd. Aan de hand van deze resultaten zal de nieuwe Europese Commissie moeten beslissen of dat de KRW moet worden herzien. In een brief aan de Tweede Kamer stelt minister Van Nieuwenhuizen wat bij een eventuele herziening de Nederlandse inzet zal zijn.

Lange termijn

Allereerst benadrukt de minister dat ze al verder wil kijken dan 2027, het jaar waarin de huidige KRW volledig ten uitvoer moet zijn gebracht. Nederland heeft er in het verleden voor gekozen om maximaal de tijd te nemen voor de uitvoer van de maatregelen uit de zogenoemde stroomgebiedsbeheerplannen, onder meer om kosten te besparen. Dat neemt volgens de minister niet weg dat Nederland zich maximaal inspant om de doelen van de richtlijn voor 2027 te halen. Tegelijkertijd moet er ook nagedacht worden over hoe het daarna verder moet, om uitdagingen als de energietransitie en de opkomst van nieuwe chemische stoffen aan te gaan.

Nieuwe chemische stoffen

Daarnaast pleit de minister voor een EU-brede aanpak om te voorkomen dat er nieuwe chemische stoffen in het water terechtkomen, zoals medicijnresten en microplastics. Van veel stoffen zijn de effecten onvoldoende bekend, waardoor er nog geen milieukwaliteitseisen bestaan. De minister pleit voor een geïntegreerd Europees beleidskader, waarin de toelating van chemische stoffen wordt gekoppeld aan de effecten op het milieu. Daarnaast is goede monitoring van deze stoffen nodig om zicht te houden op de toestand van het water. Hiervoor is het nodig dat er meer kosteneffectieve methoden beschikbaar komen. De minister ziet graag dat de KRW meer flexibiliteit gaat bieden om alternatieve methoden te gebruiken, aangezien er nu nog tot in detail wordt voorgeschreven hoe er gemeten moet worden.

Meten van voortgang

Ten slotte wil de minister af van het ‘one-out-all-out-principe’. Dit principe bepaalt dat een waterlichaam al niet meer kan voldoen aan de wettelijke eisen wanneer het slechts op één parameter onvoldoende scoort. Volgens de minister doet deze methode geen recht aan de werkelijke toestand van het water, en wordt het op deze manier juist moeilijker om voortgang zichtbaar te maken.
De minister noemt de implementatie van de KRW in Nederland op grote lijnen succesvol. Wel vindt zij dat de richtlijn op onderdelen aan modernisering toe is om de coherentie en flexibiliteit te vergroten.

Bron

Europese evaluatie Kaderrichtlijn Water, Kamerbrief

Meer informatie

Water, Kenniscentrum Europa Decentraal
Commissie publiceert rapport implementatie Kaderrichtlijn water en Richtlijn beoordeling en beheer overstromingsrisico’s, Kenniscentrum Europa Decentraal
Provincies publiceren position paper EU-waterrichtlijnen, Huis van de Nederlandse Provincies

Nulvervuilingspakket

Dit plan maakt deel uit van een pakket van drie voorstellen dat de Commissie op 26 oktober 2022 presenteerde voor een schonere lucht en schoner water, essentieel voor de gezondheid van de mens en voor de natuur. Uiteindelijk moet Europa in 2050 de verontreiniging van het milieu naar nul terugdringen, in lijn met Green Deal die beoogt om van Europa het eerste klimaatneutrale continent te maken. Het pakket bestaat uit strengere regels voor verontreiniging van de lucht, het oppervlakte- en grondwater en voor de behandeling van stedelijk afvalwater. Voor decentrale overheden heeft dit impact op de monitoring van en rapportage over de toestand van het milieu.

Dit artikel gaat in op de specifieke regelgeving rondom oppervlakte- en grondwater. U vindt meer informatie over de voorstellen voor de behandeling van stedelijk afvalwater op de website van Kenniscentrum Europa Decentraal en over luchtkwaliteit op de website van het Huis van de Nederlandse Provincies.

Waterverontreiniging: één voorstel, drie richtlijnen

Het voorstel op het gebied van grond- en oppervlaktewater wijzigt drie bestaande Europese richtlijnen, namelijk de Kaderrichtlijn Water (KRW) (2000/60/EG), de Grondwaterrichtlijn (2006/118/EG) en de Richtlijn milieukwaliteitsnormen (2008/105/EG). Het doel is het verbeteren van de waterkwaliteit en het verminderen van toxische en/of persistente chemische stoffen in het water. Ook wil de Commissie eraan bijdragen dat het wettelijk kader sneller aangepast kan worden aan nieuwe wetenschappelijke inzichten.

Kaderrichtlijn Water: verplichting tot betere internationale samenwerking

In de Kaderrichtlijn Water  wordt een nieuwe bepaling opgenomen die autoriteiten in de verschillende lidstaten verplicht om beter samen te werken wanneer er sprake is van buitengewone (milieu-) omstandigheden met grensoverschrijdende gevolgen. Deze kunnen veroorzaakt zijn door natuurlijke oorzaken of door overmacht – met name grote overstromingen, lange periodes van droogte of gevallen van vervuiling. Als andere lidstaten die stroomafwaarts liggen, zoals Nederland, gevolgen van zo’n situatie kunnen ondervinden heeft het bevoegde gezag in het ene land de verplichting om de autoriteiten in de betreffende lidstaten te waarschuwen en samen te werken om schade te beperken en de gevolgen aan te pakken.

Verder wil de Commissie de administratieve lasten voor overheden verlichten. Daarom verdwijnt de verplichting die tot nu toe bestond om binnen drie jaar na de publicatie of aanpassing van een stroomgebiedsbeheersplan tussentijds een voortgangsverslag te maken.

Het voorstel classificeert microplastics en genen voor antimicrobiële resistentie nu ook als verontreinigende stoffen.

Door een wijziging in de definities wordt niet alleen watervervuiling, maar ook luchtvervuiling door specifieke vervuilende stoffen in rivierbekkens meegenomen in het milieutoezicht.

Ten slotte brengt het plan de Kaderrichtlijn Water in lijn met de Inspire-Richtlijn wat betreft verplichtingen voor het publiek beschikbaar maken van ruimtelijke gegevens, onder meer over de locatie en werking van faciliteiten voor monitoring van het milieu, daaraan gerelateerde emissiemetingen en de toestand van water, lucht en bodem.

Chemische stoffen op de prioritaire stoffenlijst: Grondwaterrichtlijn en Richtlijn Milieukwaliteitsnormen

Het plan van de Commissie voegt in totaal 25 stoffen toe aan de prioritaire stoffenlijst voor grond- en oppervlaktewater. Dit is een lijst met waterverontreinigende stoffen die een groot risico vormen voor mens en milieu en waarvoor de EU kwaliteitsnormen of drempelwaarden hanteert. Maar de lijst is onvolledig, omdat een aantal ‘opkomende stoffen’ – relatief onbekende stoffen – nog ontbreekt. Het voorstel voegt PFAS (poly- en perfluaralkylstoffen) oftewel de groep ‘forever chemicals’ die nauwelijks afbreekbaar is, bepaalde geneesmiddelen of antibiotica, glyfosaat en bepaalde bestrijdingsmiddelen toe aan de prioritaire stoffenlijst.  De lidstaten moeten voor deze stoffen maatregelen treffen om emissies, lozingen en verliezen te beëindigen. De volledige lijst is te vinden als Annex III in de lijst met bijlagen (p. 10).  

De nieuwe regels hebben oog voor de cumulatieve of gecombineerde effecten van mengsels: de aandacht gaat dus niet alleen meer uit naar individuele stoffen.

Een andere voorgestelde wijziging is dat de ‘watch list’, de zogenaamde aandachtstoffenlijst, voor grondwaterlichamen verplicht wordt. Deze lijst bevat maximaal 14 stoffen die een groot risico vormen voor het milieu en waarvan de monitoringgegevens niet voldoen. Drinkwater in de EU moet maximaal 4 jaar met voorrang gecontroleerd worden op deze stoffen, bijvoorbeeld bepaalde pesticiden. De aandachtstoffenlijst zelf is als bijlage opgenomen in de Richtlijn milieukwaliteitsnormen. Voor deze Richtlijn worden verschillende vereenvoudigingen voorgesteld, bijvoorbeeld op het gebied van monitoring en van rapportages.

Volgende stappen

Het voorstel van de Commissie zal in het Europees Parlement en de Raad worden besproken en beoordeeld volgens de gewone wetgevingsprocedure. Pas wanneer beide instellingen het voorstel hebben goedgekeurd wordt de wettekst goedgekeurd.

Bron

Voorstel voor een de herziening van de Kaderrichtlijn Water, de Grondwaterrichtlijn en de Richtlijn Milieukwaliteitsnormen, Europese Commissie

Europese Green Deal: Commissie stelt regels voor schonere lucht en schoner water voor (persbericht), Europese Commissie

Vragen en antwoorden over de nieuwe EU-regels betreffende oppervlaktewater- en grondwaterverontreiniging, Europese Commissie

Meer informatie

Waterbeheer, Kenniscentrum Europa Decentraal

Pesticiden, Kenniscentrum Europa Decentraal

Chemische stoffen, Kenniscentrum Europa Decentraal

Het stappenplan bevindt zich echter in een overbruggende positie, aangezien een wijziging van de bijlagen van de REACH-verordening vanaf 14 oktober 2022 van toepassing is en een voorstel voor herziening van de gehele richtlijn eind 2022 gepresenteerd zal worden. De REACH-verordening regelt de registratie en beoordeling van chemische stoffen en stelt autoriteiten in staat om restricties vast te leggen voor deze stoffen.
Voortvloeiend uit het stappenplan zullen tegen 2030 hoogstwaarschijnlijk duizenden chemische stoffen verboden worden, door middel van al bestaande regelgeving. Sommige van de te beperken stoffen stonden al op het punt verboden te worden, maar in het stappenplan staan ook veel nieuwe stoffen. Deze stoffen zijn bijvoorbeeld kankerverwekkend, slecht voor de vruchtbaarheid of beperkend voor de werking van een vaccin. Onder het stappenplan zal de meest schadelijke stof in een familie de beperkingen voor de hele familie bepalen, zodat de chemische industrie de verboden niet kan omzeilen.

REACH

Op het gebied van chemische stoffen en verboden daarop speelt de REACH-verordening (Verordening 1907/2006) momenteel een grote rol. Deze verordening verplicht fabrikanten van chemische stoffen om de risico’s van deze stoffen te identificeren en duidelijk te maken. Zo moet informatie over veilig gebruik van een stof geregistreerd worden en moet er een rapport over de chemische veiligheid opgesteld worden. Ook geeft REACH lidstaten de mogelijkheid om beperkingen op gevaarlijke stoffen te stellen en zijn er verplichtingen voor importeurs en bedrijfsgebruikers van chemische stoffen. Het stappenplan beïnvloedt de bevoegdheden van lidstaten onder REACH niet.

Het stappenplan

De beperkingen uit het stappenplan zijn hoofdzakelijk gericht op de stoffen die het meest schadelijk zijn voor het milieu en de menselijke gezondheid volgens de EU-strategie voor duurzame chemische stoffen, die in 2020 in het kader van de Europese Green Deal aangekondigd werd. Het nieuwe stappenplan heeft drie doelen:
1: ervoor zorgen dat de verplichtingen uit de strategie voor duurzame chemische stoffen transparant en bijtijds vervuld worden;
2: een overzicht geven van de beperkingen op chemische stoffen door de dynamische lijst;
3: transparantie scheppen voor belanghebbenden over de ingestelde beperkingen.

Dynamische lijst

De Commissie heeft de stoffen voor de eerste versie van het stappenplan gebaseerd op informatie over stoffen die doorgegeven wordt in het kader van REACH of zelf vergaard wordt door een onderzoek op eigen initiatief. Als op basis van deze informatie blijkt dat het produceren, gebruiken of verkopen van een stof een onacceptabel risico vormt voor de menselijke gezondheid of het milieu, wordt volgens artikel 68 van de REACH-verordening bijlage XVII van die verordening aangepast om nieuwe beperkingen op te leggen. Volgens deze procedure kan de Commissie het European Chemicals Agency (ECHA) vragen om beperkingen voor te stellen of kan een lidstaat het initiatief voor beperkingen nemen (artikel 69 REACH). Ook kan de Commissie beperkingen voorstellen voor consumententoepassingen van onder meer kankerverwekkende stoffen.
De dynamische lijst bestaat uit drie groepen stoffen:
1: stoffen waarvoor beperkingen op komst zijn. Momenteel vallen hieronder onder meer PFAS in brandwerend schuim en lood in munitie;
2: stoffen waarvoor beperkingen gepland zijn, maar waarvoor de ECHA, lidstaten of de Commissie deze nog overwegen. Momenteel vallen hieronder onder meer PVC en kankerverwekkende stoffen in kinderverzorgingsartikelen;
3: stoffen waarvoor beperkingen besproken worden of rapporten aantonen dat beperkingen nodig zouden kunnen zijn. Momenteel vallen hieronder onder meer lood in consumentenartikelen en formaldehyde.

Decentrale relevantie

De aankomende beperkingen vervullen onder meer de wens van de Unie van Waterschappen om giftige stoffen, waaronder PFAS, in water te beperken. De regels op het gebied van chemische stoffen zijn belangrijk voor met name waterschappen omdat zij zorg dragen voor de kwaliteit en chemische toestand van het water in Nederland. Ook voor provincies zijn regels op dit terrein van belang omdat zij zich bezig houden met de naleving van milieuwetten op het gebied van lucht, water en bodem. Welke stoffen verboden zijn, heeft gevolgen voor vergunningverleningen aan onder meer industriële bedrijven die deze stoffen mogelijk uitstoten of lozen. Ten slotte is voor gemeenten het verbieden van PFAS van belang omdat zij met bodemverontreiniging te maken hebben.
Ook is relevant dat voor lidstaten de mogelijkheid bestaat om in het kader van artikel 69 van REACH een initiatief te nemen om stoffen te verbieden. Als bij decentrale overheden de wens bestaat om stoffen aan de lijst toe te voegen bij de jaarlijkse wijziging hiervan, kan dit via de lidstaten geregeld worden.

Wat zijn microplastics?

Microplastics zijn kleine stukjes kunststof van minder dan 5 mm, die bewust aan producten (zoals inkt en cosmetica (worden toegevoegd of onopzettelijk in het milieu vrijkomen, bijvoorbeeld slijtage van autobanden, verf en synthetisch textiel). Het gaat om veel verschillende bronnen en soorten plastics, wat het complex maakt om met een eenduidige oplossing te komen.

De risico’s van microplastics

Een groep wetenschappelijke adviseurs van de Europese Commissie concludeerde in een rapport dat verontreiniging door microplastics vooralsnog geen wijdverspreid risico voor de mens of het milieu vormt, maar dat er redenen zijn tot bezorgdheid. Zowel het comité van wetenschappers als de Wereldgezondheidsorganisatie bevelen aan om voorzorgsmaatregelen te treffen.

Europese maatregelen

De Commissie bereidt daarom een voorstel voor een nieuwe verordening voor. In dit geval gaat het specifiek om microplastics die onbedoeld in het milieu terechtkomen. Dit voorstel moet het beleid op Europees niveau harmoniseren en een aantal problemen aan de kaak stellen. Zo moeten er meer prikkels komen voor bedrijven om maatregelen te nemen die het onopzettelijk vrijkomen van microplastics beperken. Ook is er sprake van lacunes in de kennis, waaronder standaarden voor het meten van microplastics in drinkwater en het monitoren van verontreiniging door kunststoffen.

Raadpleging

De consultatie door de Europese Commissie bestaat uit een vragenlijst en de mogelijkheid om aanvullende documenten in te dienen. De raadpleging is onderaan deze pagina te vinden. Reageren is mogelijk tot 17 mei 2022.

Bron

Vervuiling door microplastics – maatregelen om de milieueffecten te verminderen, Europese Commissie

Wat is REACH?

REACH staat voor registratie, evaluatie, autorisatie en restrictie van chemische stoffen. De verordening kan stoffen aanmerken als gevaarlijk of zeer zorgwekkend, en een verbod instellen op bepaalde stoffen. De meeste PFAS (een verzameling van zo’n 6000 chemische stoffen die door de mens gemaakt zijn en niet afbreken in het milieu) zijn overigens momenteel niet verboden – er is wel een voorstel ingediend voor zo’n algemeen verbod.

Welke problemen zijn er?

Deze consultatie werd al aangekondigd in de EU-strategie voor duurzame chemische stoffen uit 2020, die als doel heeft om een gifvrij milieu zonder verontreiniging te bereiken. Deze strategie stelde meerdere problemen in de werking en uitvoering van de REACH-verordening vast.

Het duurt bijvoorbeeld te lang voor een verbod op een bepaalde stof tot stand komt en bij veel chemische stoffen is er sprake van gebrekkige kennis. Bovendien is er onvoldoende aandacht voor de effecten van het combineren van chemische stoffen. Daarnaast zijn procedures voor registratie en controle op chemische stoffen te complex en inflexibel en is het toezicht niet in alle landen even effectief.

Opties ter verbetering

In de raadpleging over de REACH-verordening stelt de Commissie gerichte vragen die ingaan op verschillende opties die zij overweegt om deze pijnpunten aan te pakken. Burgers en belanghebbenden, waaronder overheden, worden uitgenodigd om deze vragen te beantwoorden en hun visie over het gebruik en de herziening van bepalingen van de REACH-verordening te delen.

Geïnteresseerden kunnen tot 15 april 2022 reageren via deze website.

Naar verwachting volgt de herziening van de REACH-verordening in het laatste kwartaal van 2022.

Bron:

Wetgeving inzake chemische stoffen – herziening van de REACH-verordening met het oog op een gifvrij milieu, Europese Commissie

Meer informatie:

Zeer zorgwekkende stoffen, Kenniscentrum Europa Decentraal