Het vrij verkeer van goederen

Goederen worden gedefinieerd als ‘waren die op geld waardeerbaar zijn en als zodanig het voorwerp van handelstransacties kunnen vormen’. Deze definitie volgt uit de zaak Italiaanse kunstschatten. Hierop aanvullend volgt uit het arrest Waalse afvalstoffen dat ook goederen met een negatieve waarde, zoals afval dat niet hergebruikt kan worden, onder de definitie van goederen kunnen vallen.

Het vrij verkeer van goederen is vastgelegd in artikel 28 en 29 VWEU. Artikel 28 bepaalt dat de EU een douane-unie is welke zich uitstrekt over het gehele goederenverkeer. Dit betekent dat er een verbod is op het instellen van in- en uitvoerrechten en van heffingen die een gelijke werking hebben. Ook is er een gemeenschappelijk douanetarief voor betrekkingen met derde landen ingesteld.

Beperkingen

Het vrij verkeer van goederen kent een onderscheid tussen tarifaire, fiscale en non-tarifaire belemmeringen. Deze beperkingen zijn in beginsel verboden. Decentrale overheden krijgen vooral te maken met non-tarifaire belemmeringen. Het onderscheid tussen genoemde belemmeringen zal hieronder worden besproken.

Tarifaire belemmeringen

Artikel 30 VWEU verbiedt tarifaire belemmeringen. Zowel douanerechten en heffingen die een gelijke werking hebben zijn verboden. Bij een tarifaire belemmeringen worden er heffingen gelegd op de grensoverschrijding van goederen. Het heeft dus betrekking op de in- of uitvoer van goederen. Een tarifaire belemmering kan bijvoorbeeld een milieuheffing zijn die wordt opgelegd aan ingevoerde (milieuvervuilende) goederen. Decentrale overheden hebben in de praktijk niet vaak te maken met tarifaire belemmeringen.

Fiscale belemmeringen

Het verbod op fiscale belemmeringen is in artikel 110 VWEU vastgelegd. Dit artikel verbiedt het opleggen van discriminerende belastingmaatregelen aan producten afkomstig uit andere lidstaten. Het omvat ook belastingmaatregelen die de bescherming van nationale goederen als doel hebben. Een voorbeeld van een fiscale belemmering is een decentrale belastingheffing op milieuvervuilende goederen die enkel wordt opgelegd aan ingevoerde goederen. De heffing wordt in dat geval niet opgelegd aan goederen die hun oorsprong in Nederland hebben.

Non-tarifaire belemmeringen

Ten slotte bestaat er op basis van artikel 34 en artikel 35 van het VWEU een verbod op kwantitatieve beperkingen. Voorbeelden hiervan zijn quota’s, in- of uitvoerbeperkingen maar ook maatregelen die een gelijke werking hebben. Artikel 34 VWEU heeft betrekking op de invoer van goederen terwijl artikel 35 VWEU betrekking heeft op de uitvoer van goederen.

Een maatregel van gelijke werking wordt aangemerkt als ‘iedere regeling die de intracommunautaire handel al dan niet rechtstreeks, daadwerkelijk of potentieel, kan belemmeren’. Dit volgt uit de zaak Dassonville. Het gaat hierbij om zowel discriminerende als niet-discriminerende maatregelen. De definitie is ruim: de potentiële kans op een belemmering kan al voldoende zijn voor een schending van artikel 34 VWEU. Decentrale overheden kunnen met het begrip maatregelen van gelijke werking te maken krijgen als een zij bijvoorbeeld een bepaalde echtheidscertificaat eisen voor de invoer van een bepaald product.

Rechtvaardigingsgronden

Een belemmerende maatregel kan in sommige gevallen gerechtvaardigd worden. Een rechtvaardiging op het verbod volgt zowel uit artikel 36 VWEU (in het geval van een non-tarifaire belemmering) als uit de jurisprudentie van het Hof van Justitie. Belemmeringen van tarifaire en fiscale aard, ofwel belemmeringen onder artikel 30 en 110 VWEU, kennen geen rechtvaardigingsgronden.

Rechtvaardiging onder artikel 36 van het Verdrag

Een uitzondering is ten eerste mogelijk op basis van artikel 36 VWEU. Deze uitzonderingsgrond is alleen in te roepen in het geval van een non-tarifaire belemmering. Artikel 36 bepaalt dat tarifaire belemmeringen op basis van de volgende gronden kunnen worden gerechtvaardigd:

• Openbare zedelijkheid;
• Openbare orde;
• Openbare veiligheid;
• De gezondheid en het leven van personen, dieren of planten;
• Het nationaal artistiek historisch en archeologisch bezit;
• Het industriële of commerciële eigendom.

Het gaat hier om een limitatieve lijst, wat betekent dat er géén andere gronden in te roepen zijn dan de hierboven genoemde gronden. Om een geslaagd beroep op artikel 36 VWEU te kunnen doen, moet de maatregel binnen één van de uitzonderingsgronden van artikel 36 VWEU vallen. Daarnaast mag de maatregel niet leiden tot willekeurige discriminatie en mag het geen verkapte beperking van de handel tussen lidstaten vormen.

Rule of reason/ Dwingende reden van algemeen belang

Naast een beroep op artikel 36 van het Verdrag is het mogelijk dat een dwingende reden van algemeen belang een uitzondering op het verbod op beperkingen van het vrij verkeer van goederen rechtvaardigt. Dit wordt ook wel de rule of reason genoemd.

In de zaak Cassis de Dijon heeft het Hof van Justitie bepaald dat belemmeringen van het vrij verkeer gerechtvaardigd zijn wanneer deze belemmeringen door een dwingende behoefte noodzakelijk zijn. In latere rechtspraak is gebleken dat bijvoorbeeld milieubescherming, bescherming van grondrechten en consumentenbescherming hier ten minste onder vallen.

De nationale maatregel moet in ieder geval evenredig zijn. Dit is het geval wanneer zowel een beroep op artikel 36 VWEU wordt gedaan, als wanneer de rule of reason wordt ingeroepen. In dat kader moet de maatregel geschikt en noodzakelijk zijn om de ingestelde maatregel te rechtvaardigen.

Verschil verdragsuitzonderingen en rule of reason

Er is een belangrijk verschil tussen het inroepen van de verdragsuitzonderingen en de rule of reason. De verdragsuitzonderingen kunnen worden ingeroepen voor direct discriminerende, indirect discriminerende en niet discriminerende maatregelen. Een beroep op de rule of reason is alleen mogelijk bij een niet-discriminerende maatregel. In beide gevallen mag de maatregel niet verder gaan dan noodzakelijk om het nagestreefde doel te bereiken en moet deze evenredig zijn aan het doel. Decentrale overheden moeten het middel kiezen dat het vrije handelsverkeer het minst belemmert.

Verkoopmodaliteiten

Verkoopmodaliteiten verdienen onder het vrij verkeer van goederen speciale aandacht. Verkoopmodaliteiten hebben betrekking op voorwaarden waaronder een product mag worden verhandeld en hebben niet zozeer betrekking op het product zelf. Het gaat hierbij dus niet om eisen zoals gewicht, grootte, samenstelling, etc, maar regels omtrent openingstijden van winkels, prijzen, arbeidsrechten van winkelpersoneel en advertenties.

Het Hof van Justitie heeft in de Keck uitspraak bepaald dat verkoopmodaliteiten niet kunnen worden gekwalificeerd als maatregel van gelijke werking wanneer zij zowel rechtens als feitelijk dezelfde invloed hebben op nationale producten producten uit andere lidstaten. Ook moeten de betreffende bepalingen van toepassing zijn op alle marktdeelnemers die actief zijn in de lidstaat. Wanneer wordt voldaan aan deze voorwaarden, valt een verkoopmodaliteit niet onder het verbod in artikel 34 VWEU. In dat geval hoeft de verkoopmodaliteit niet gerechtvaardigd te worden. De Keck uitspraak betekent in de decentrale praktijk dat de Winkeltijdenwet als verkoopmodaliteit is toegestaan en dat het dus niet onder het verbod van artikel 34 VWEU valt.

Mededeling van de Europese Commissie

Vorige week dinsdag heeft de Commissie een mededeling gepubliceerd over een pakket aan initiatieven in het kader van de herziening van het industriebeleid van de Europese Unie. Het rapport over de barrières in de interne markt en het actieplan om de interne markt beter te laten functioneren zijn daar een onderdeel van.

Barrières in de interne markt

Er zijn in totaal dertien soorten barrières genoemd in het rapport. De barrières hebben betrekking op het gehele proces van deelname van bedrijven en consumenten aan de interne markt; van informatiewinning door bedrijven en consumenten tot aan het incasseren van de betaling door bedrijven en het ontvangen van de goederen of diensten door de consument. De meest genoemde barrières zijn:

• De belastende en complexe administratieve procedures om goederen of diensten te verkopen. 58% van de deelnemers aan de enquête ervaart hier moeilijkheden mee.
• De inefficiënties met betrekking tot nationale aanvullende technische vereisten, normen en andere regels in bepaalde sectoren, in tegenstelling tot EU-voorwaarden. Volgens een recent onderzoek heeft tot 71% van de kmo’s geprobeerd om het systeem van wederzijdse erkenning toe te passen voor niet geharmoniseerde goederen, maar werd dit geweigerd.
• Algemene of sectorspecifieke vereisten die gelden voor dienstverleners die hun diensten op de interne markt willen aanbieden. Deze nationale eisen hebben betrekking op het toelaten van de diensten en de manier waarop ze worden uitgeoefend. 71% van de deelnemers merkt dit aan als een significante barrière.

Voor een volledig overzicht van de barrières verwijzen we u naar het rapport.

Oorzaken van de barrières

In het rapport zijn een aantal hoofdoorzaken genoemd voor deze belemmeringen:

• Beperkende en complexe nationale regels;
• Beperkte administratieve capaciteit;
• Slechte omzetting van Europese regels; en
• Onvoldoende handhaving van deze regels.

Deze belemmeringen kunnen vallen onder de verantwoordelijkheid van de EU, van de lidstaten of van beiden. Ze vallen echter niet onder de verantwoordelijkheid van deze partijen wanneer ze het resultaat zijn van een bepaald gedrag van consumenten of commerciële beslissingen van bedrijven.

Actieplan

In het kader van de bovenstaande barrières heeft de Commissie op 10 maart 2020 een reeks acties gepubliceerd die betrekking hebben op de hele levenscyclus van regels inzake de interne markt, van ontwerp tot toepassing. Omdat de handhaving van de regels een gezamenlijke inspanning van de lidstaten en de Commissie vraagt, benadrukt de mededeling samenwerking op alle bestuursniveaus in de EU; van lokale en regionale overheden tot EU-niveau. Om de samenwerking te verbeteren, zal er een taskforce voor de handhaving van de eengemaakte markt (‘Single Market Enforcement Task-Force’ (SMET)) worden opgericht, bestaande uit de Commissie en de lidstaten. De SMET zal regelmatig bijeenkomen om nationale regels betreffende de interne markt te beoordelen, belemmeringen te signaleren en de uitvoering van het actieplan te volgen. Als gevolg van de opgestelde acties, zullen burgers en bedrijven kunnen profiteren van alle kansen van de interne markt.
De 22 acties vallen onder de volgende zes doelstellingen.

1. Betere kennis van en bekendheid met de regels inzake de eengemaakte markt (actiepunten 1-6)
2. Verbetering van de omzetting, uitvoering en toepassing van EU-voorschriften (actiepunten 7-8)
3. Een goed gebruik van preventiemechanismen (actiepunten 9-12)
4. Opsporing van gevallen van niet-naleving in de eengemaakte markt en aan de buitengrenzen (actiepunten 13-16)
5. Versterking van de handhaving op het terrein (actiepunten 17-18)
6. Verbetering van de behandeling van inbreukzaken (actiepunten 19-22)

Met name de eerste doelstelling omvat actiepunten die relevant zijn voor de dagelijkse werkzaamheden van decentrale overheden. De Europese Commissie geeft namelijk aan dat nationale autoriteiten vaak niet op de hoogte zijn van de kansen en voordelen van wetgeving inzake de interne markt. Gezien het feit dat een beperkt begrip van verplichtingen die uit het EU-recht voortvloeien tot nalevings- en handhavingsproblemen leidt, pleit de Commissie voor een betere kennis van het EU-recht. Hieronder worden twee actiepunten die van toepassing zijn op decentrale overheden kort toegelicht.

• Actie 1: Het ‘Programma voor specifiekere richtsnoeren voor de nationale autoriteiten’ stelt vast dat de Commissie de naleving van regels zal verbeteren door bijvoorbeeld door het Handboek voor de tenuitvoerlegging van de Dienstenrichtlijn bij te werken. Daarnaast geeft de Commissie aan richtsnoeren te zullen publiceren inzake strategische aspecten van overheidsopdrachten.
• Actie 6: De ‘Opbouw van de capaciteit van personen die beroepshalve met overheidsopdrachten bezig zijn’ heeft als doel om ambtenaren bij te scholen op het gebied van overheidsopdrachten. Om de uitwisseling van kennis en expertise te stimuleren, zal de Commissie in samenwerking met de lidstaten praktische instrumenten ontwikkelen en publieke inkopers met elkaar verbinden. Daarnaast streeft het actiepunt naar de bevordering van gezamenlijke inkoop, in het licht van de vraag naar groenere, maatschappelijk verantwoorde en innovatieve aanbestedingen.

Bron

Een nieuw industriebeleid voor de EU, European sources online

Meer informatie

Interne markt, Kenniscentrum Europa Decentraal
 

Binnengrenzen moeten open blijven

In de richtsnoeren die de Europese Commissie heeft aangenomen wordt benadrukt dat alle EU-binnengrenzen open moeten blijven voor vrachtverkeer en dat de toelevering van essentiële producten moet worden gegarandeerd. Het aangenomen document is bedoeld om lidstaten te helpen bij het implementeren van de richtsnoeren met betrekking tot de Green Lanes en in de hele EU een samenwerkingsproces op gang te brengen om ervoor te zorgen dat vracht, inclusief essentiële goederen zoals voedsel en medische benodigdheden, snel en zonder vertragingen op de plaats van bestemming komt.

Niet langer dan 15 minuten

Het passeren van deze grensovergangen, inclusief controles en gezondheidsonderzoeken van transportmedewerkers, mag niet langer dan 15 minuten duren. Lidstaten dienen actie te ondernemen om tijdelijk alle soorten van toegangsbeperkingen op hun grondgebied op te schorten. Transportmedewerkers moeten, ongeacht hun nationaliteit en woonplaats, de binnengrenzen kunnen blijven overschrijden.

Gezondheid

Op 16 maart publiceerde de Europese Commissie al een communicatiedocument over de te nemen Covid-19-gezondheidsmaatregelen bij grensovergangen. Het document bevat richtsnoeren voor de bescherming van de gezondheid en het behoud van de integriteit van de interne markt.

Bron:

Communicatie Green Lanes, Europese Commissie
Communicatie Covid-19 guidelines, Europese Commissie