Nederland kent een grote diversiteit aan monumenten, die beschermd worden door de overheid. Bestaat in Nederland naast rijks-, gemeentelijke en provinciale monumenten ook Europees erfgoed? Gelden daar nog specifieke Europese regels voor als het erfgoed moet worden aangepast of gerestaureerd?
Antwoord in het kort
In Nederland hebben Kamp Westerbork en het Vredespaleis in Den Haag het Europees Erfgoedlabel gekregen (European Heritage Label). Omdat de zeggenschap over cultuur volgens artikel 6 VWEU bij de lidstaten zelf ligt en niet tot een van de exclusieve bevoegdheden van de Europese Unie behoort, is er geen Europese regelgeving waaraan uw gemeente moet voldoen bij het aanpassen of restaureren van Europees Erfgoed. Vaak heeft Europees erfgoed dat wordt aangewezen al een bijzondere monumentale status binnen de lidstaat, waardoor er wel specifieke regels op nationaal niveau kunnen gelden.
Binnen het Europees mededingingsrecht kan wel Europese regelgeving gelden voor monumenten. Als de gemeente bijvoorbeeld een subsidie (of een andere vorm van steun) wil geven voor de restauratie van een monument, moeten de Europese staatssteunregels worden toegepast.
Wat is Europees Erfgoed?
Het Verdrag betreffende de Werking van de EU (VWEU) stelt dat de EU de lidstaten kan ondersteunen bij de bescherming van cultureel erfgoed van Europees belang (artikel 6 en 167 VWEU). Europees erfgoed wordt omschreven als ‘mijlpalen in de totstandkoming van de Europese Unie, die symbool staan voor de Europese idealen, waarden, geschiedenis en integratie’. Met Europees erfgoed wil de EU burgers dichter bij elkaar brengen en mensen iets leren over de Europese geschiedenis.
Werelderfgoed
Er zijn ook terreinen en monumenten die niet alleen in Europa, maar ook op internationaal niveau worden erkend als bijzonder natuurlijk of cultureel erfgoed. Die staan op de Werelderfgoedlijst van UNESCO. Voorbeelden uit het Nederlands koninkrijk zijn de grachtengordel van Amsterdam, voormalig Zuiderzee-eiland Schokland en de oude binnenstad van Willemstad op Curaçao. UNESCO streeft naar de bescherming en het behoud van het erfgoed over de hele wereld. Het Europese Erfgoedlabel focust op het verhaal van Europa en op welke manier erfgoed aan de ontwikkeling van de geschiedenis en eenheid van Europa heeft bijgedragen.
(Europese) Open Monumentendag
Europees Erfgoed is voor iedereen toegankelijk tijdens de Europese Open Monumentendagen. Die zijn overigens voortgekomen uit de eerste, succesvolle Franse en Nederlandse Open Monumentendagen die al vanaf de jaren tachtig plaatsvinden. Zowel de Europese als de nationale Open Monumentendagen vinden inmiddels op dezelfde dag plaats.
Europees Erfgoedlabel
Om Europees Erfgoed onder de aandacht te brengen, heeft de EU een Europees Erfgoedlabel (EHL) ingesteld. Monumenten met dit label worden actief door de Europese Commissie gepromoot. Sinds 2013 hebben 29 monumenten in Europa dit label gekregen. Voorbeelden van Europees erfgoed met dit label zijn het huis van Robert Schuman in Scy-Chazelles in Frankrijk en de historische binnenstad van Athene. In Nederland hebben Kamp Westerbork en het Vredespaleis het Europees Erfgoedlabel gekregen. Het stadhuis van Utrecht, het Cobra museum in Amstelveen en de Westpolder in Groningen zijn door Nederland opgevoerd als kandidaten voor het label.
Criteria
Monumenten of gebieden die zich kandidaat stellen voor verkrijging van het label worden beoordeeld op basis van drie criteria:
- de symbolische Europese waarde van een plek; het project moet een belangrijke rol hebben gespeeld in de geschiedenis en de cultuur van Europa en/of de opbouw van de EU;
- de promotie van de Europese dimensie van het voorgestelde project;
- de vraag of er voldoende operationele capaciteit is om het project of werkplan uit te voeren en goed zorg te kunnen dragen voor het beheer, de kwaliteit en toegankelijkheid van het erfgoed.
Deze criteria zijn uitgewerkt in het besluit (Besluit Nr. 1194/2011/EU van 16 november 2011 tot instelling van een actie van de Europese Unie voor het Europees erfgoedlabel) en de richtsnoeren (Europees Erfgoedlabel Richtsnoeren voor Kandidaat-sites).
Regelgeving
Het EHL wordt op permanente basis toegekend, mits en zolang het erfgoed aan de gestelde eisen uit het besluit blijft voldoen. Kandidaat-sites voor het label moeten onder andere kunnen aantonen dat zij de operationele capaciteit hebben om het voorgestelde project uit te (blijven) voeren.
Daartoe moeten onder meer beheerders zorg kunnen dragen voor het behoud van de site, ‘in overeenstemming met de toepasselijke beschermingsregelingen’ (artikel 7 lid 1 sub c (ii)) Besluit Nr. 1194/2011/EU). In de richtsnoeren staat onder meer dat beheerders een beschermingsplan moeten opstellen, met daarin onder andere ‘de juridische en regelgevende status’ van het erfgoed. Hiermee wordt vaak ook gedoeld op de geldende, nationale regels omtrent instandhouding van erfgoed en monumenten. Vaak heeft Europees Erfgoed ook al een bijzondere status op nationaal niveau verkregen en zijn er op dat nationale niveau specifieke regels opgesteld en van toepassing. Kamp Westerbork en het Vredespaleis zijn bijvoorbeeld aangewezen nationale Rijksmonumenten. Voor het aanpassen van een Rijksmonument in Nederland geldt bijvoorbeeld ingevolge de nationale omgevingswetgeving dat een omgevingsvergunning moet worden aangevraagd bij de gemeente.
Meer informatie:
Staatssteun voor restauratie monumenten, Kenniscentrum Europa Decentraal
Europees cultureel erfgoed, Europese Raad
Europees Erfgoed Label, Europese Commissie
Rijksoverheid over monumenten, Rijksoverheid
Open Monumentendag en European Heritage Days
Werelderfgoed, UNESCO
Aanvragen UNESCO Werelderfgoed van Nederland, Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed
