Veel gemeenten kiezen ervoor om jeugdzorg in te kopen en een aanbesteding te starten. Onze gemeente overweegt echter om de dienstverlening op het terrein van jeugdzorg niet als opdrachtgever in te gaan kopen, maar om de bestaande jeugdinstellingen in onze gemeente te financieren. Dit willen we doen door ze te compenseren voor het verrichten van diensten in het algemeen (economisch) belang (DA(E)B). Is dat mogelijk?
Antwoord in het kort
Ja, het financieren van een jeugdzorginstelling door een compensatie voor het verrichten van diensten in het algemeen (economisch) belang is onder bepaalde voorwaarden mogelijk. Wel moet hierbij rekening worden gehouden met de staatssteunregels. Van belang is dat jeugdzorginstellingen diensten op de (zorg)markt aanbieden. Daarom kunnen zij in ieder geval deels worden beschouwd als ondernemingen naar Europees recht en zijn de Europese staatssteunregels van toepassing.
Er is geen specifiek Europees staatssteunregime voor de zorgsector. Een manier om de financiering van jeugdzorginstellingen staatssteunproof te maken is het opleggen van een Dienst van Algemeen Economisch Belang (DAEB). Meerdere provincies en gemeenten hebben de jeugdzorg in hun regio of gemeente vormgegeven als een DAEB. In de Handreiking DAEB vindt u meerdere voorbeelden van DAEB in de zorg.
Hieronder gaan we nader op dit antwoord in.
Jeugdzorginstellingen als onderneming?
Bij subsidiëring of compensatie van jeugdzorginstellingen, is eerst de vraag aan de orde of deze instellingen ondernemingen zijn naar Europees recht, of dat zij een publieke taak uitvoeren. Ofwel: biedt de instelling diensten aan op een markt waar concurrentie bestaat? Zo ja, dan zijn de staatssteunregels van toepassing.
Economische activiteit
In werkdocumenten en mededelingen over DAEB heeft de Europese Commissie aangegeven dat sociale diensten onder steeds meer concurrerende omstandigheden worden aangeboden. Daarin stelt de Europese Commissie dat sociale diensten van algemeen belang (SDAB) in de meeste gevallen als economische activiteiten bestempeld kunnen worden.
Solidariteit
Alleen bij zorgstelsels die puur gebaseerd zijn solidariteit is er geen sprake van economische activiteiten. In solidaire systemen worden bijvoorbeeld de lasten bijvoorbeeld verdeeld naar draagkracht. Terwijl in zulke systemen er geen sprake is van marktwerking in de zorg, heeft de Commissie aangegeven dat in andere lidstaten de gezondheidszorg wel is geliberaliseerd.
Jeugdzorg in Nederland
In Nederland bieden gezondheidscentra en andere zorgaanbieders hun diensten aan tegen betaling, hetzij rechtstreeks door patiënten hetzij door hun verzekering. In dit systeem speelt er een zekere mate van concurrentie tussen ziekenhuizen wat betreft het aanbieden van zorgdiensten. In dit geval is er volgens de Europese Commissie sprake van economische activiteiten.
Ervan uitgaande dat jeugdzorginstellingen in Nederland diensten op de (zorg)markt aanbieden, kunnen zij in ieder geval deels worden beschouwd als ondernemingen naar Europees recht. Daarom zouden de staatssteunregels van toepassing zijn bij subsidiëring. Een manier om subsidie staatssteunproof te maken is het opleggen van de uitvoering van een DAEB aan een jeugdzorginstelling onder de toepasselijke voorwaarden daarvoor.
Wat is een DAEB?
Diensten van algemeen (economisch) belang zijn (economische) diensten die een publiek belang dienen. Hierbij valt onder andere te denken aan onrendabele openbaarvervoersdiensten, sociale verzekeringsdiensten, publieke omroepdiensten, enzovoort. Overheidsoptreden bij de uitvoering van deze diensten is noodzakelijk omdat deze diensten anders niet (vanzelf) door de markt naar maatschappelijk aanvaardbare voorwaarden worden verricht of door de markt zelf worden opgepakt. Er is in die zin sprake van marktfalen. De gemeente mag een onderneming dan belasten met het uitvoeren van een taak in het publiek belang, voor zover de verhoudingen op de interne markt niet te zeer verstoord worden.
DAEB en zorg
Zoals u in de Handreiking DAEB kunt lezen, is er voor de zorgsector geen specifiek Europees staatssteunregime, zoals er bijvoorbeeld is voor de uitrol van breedband, milieu- of landbouwsteun. Het DAEB Vrijstellingsbesluit uit 2012 verwijst wel naar de zorgsector en maakt duidelijk dat ziekenhuizen en in de sociale dienstverlening actieve ondernemingen met taken van algemeen economisch belang belast kunnen zijn. Dit moeten wel duidelijk afgebakende taken te zijn die voorzien in sociale behoeften met betrekking tot onder andere de gezondheidszorg en langdurige zorg.
Ruime vrijheid bepalen DAEB
De Commissie laat lidstaten veel beleidsruimte om diensten te definiëren die zij als DAEB beschouwen (T-309/04). De Commissie gaat zelf alleen na of de lidstaat een kennelijke fout heeft gemaakt bij het definiëren van een dienst als DAEB. Belangrijkste voorwaarde voor het definiëren van een DAEB is dat er een marktfalen is, waardoor jeugdzorg onvoldoende of niet onder sociaal-maatschappelijk acceptabele voorwaarden wordt aangeboden in de gemeente of de regio.
Regelgeving: DAEB Besluit
Als de gemeente kiest voor financiering van jeugdzorginstellingen door compensatie via een DAEB, moet zij rekening houden met specifieke regels. Als er niet wordt voldaan aan de zogenaamde Altmark-criteria, kan de gemeente gebruikmaken van vrijstellingen voor het inrichten van een DAEB: het DAEB Besluit en de DAEB de-minimisverordening. In het geval de compensatie aan alle vereisten deze regels voldoet, hoeft deze niet te worden aangemeld bij de Europese Commissie. Tweejaarlijkse rapportage is wel verplicht.
Meer informatie
DAEB en staatssteun, Kenniscentrum Europa Decentraal
Handreiking DAEB, Kenniscentrum Europa Decentraal
Subsidie of opdracht, aanbestedingen, Kenniscentrum Europa Decentraal
Aedes-Actiz Kenniscentrum Wonen-Zorg
Nederlandse Zorgautoriteit (Nza)
Artikelen
‘Marktanalyse in het kader van de transitie jeugdzorg’, VNG/BMC
DAEB en universele dienstverplichtingen in de gezondheidssector, Markt en Mededinging, Sauter W. (2008). H. 11(1) Blz. 4-12.
De nieuwe regels voor DAEB en hun betekenis voor decentrale overheden, prof. dr. Bart Hessel en mr. Maarten Aalbers, Gemeentestem 82 (augustus 2012) en 89 (september 2012).
Deel 1: De nieuwe regels voor DAEB en staatssteun: begrippen en regelgeving
Deel 2: De nieuwe regels voor DAEB en staatssteun: aspecten van concrete toepassing
