Voornamelijk de bouwsector, maar ook decentrale overheden worden nog steeds geconfronteerd met PFAS-problemen (poly- en perfluoralkylstoffen). Ook na het wijzigen van het Tijdelijke behandelingskader in november bleven deze problemen zich voordoen. Onlangs werd het PFAS-debat opnieuw gevoerd in de Tweede Kamer en werd ook de voortgangsbrief van de Minister van Milieu en Wonen besproken. Voor Nederland is een Europees PFAS-verbod het antwoord op het probleem.
Achtergrond: PFAS en het Tijdelijk handelingskader
PFAS is een verzamelnaam voor ongeveer 6000 verschillende chemische stoffen die door mensen zijn gemaakt, waaronder de meest bekende PFOA-, PFOS- en GenX-stoffen. Deze stoffen worden in de productie van verschillende producten gebruikt, omdat ze goede eigenschappen hebben. Zo zijn ze onder andere water-, vuil- en vetafstotend. Ze komen overal in milieu en in de bodem voor. Ze hebben echter ook slechte eigenschappen die schadelijk kunnen zijn voor de gezondheid van mens en voor het milieu. Ze zijn slecht afbreekbaar, hopen op in het menselijk en dierlijk lichaam en in planten, en ze verspreiden zich snel in het milieu. Het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) heeft een onderzoek gedaan naar de risicogrenzen van PFAS voor de gezondheid. Dit is de aanvaardbare grens van PFAS in de grond die niet nadelig is voor de gezondheid. Op basis van de resultaten van dit onderzoek heeft de Minister van Milieu en Wonen het Tijdelijke handelingskader opgesteld voor hergebruik van PFAS-houdende grond en baggerspecie van 8 juli 2019. Dit handelingskader heeft als doel om de vervuiling door PFAS te beperken. Dit is slechts een tijdelijk kader, omdat er nog steeds onderzoeken lopen naar de verschillende soorten PFAS. Eind 2020 zal de definitieve versie worden vastgelegd via een wijziging van de Regeling bodemkwaliteit. Het tijdelijke handelingskader bevat percentages voor de hoeveelheid PFAS die in het milieu mag voorkomen. Er wordt een onderscheid gemaakt tussen achtergrondwaarden voor bodem, bagger en oppervlaktewater. Deze achtergrondwaarden maken het moeilijker om grond te verzetten, waardoor verschillende projecten stagneren.
Europees PFAS-verbod
Vorig jaar december nam Minister Veldhoven het initiatief om tot een Europees PFAS- verbod te komen. Veldhoven vindt dat de PFAS-kraan volledig dicht moet worden gedraaid en dat dit alleen mogelijk is met een PFAS-verbod dat geldt voor alle lidstaten. Dit initiatief heeft geleid tot een zogenoemde restrictievoorstel dat door zeven lidstaten werd gesteund in de Milieuraad te Brussel. De beperkingen zullen uiteindelijk worden opgenomen in de Europese REACH-verordening.
REACH-verordening
Het doel van REACH is om het produceren van en handelen in chemische stoffen zo veilig mogelijk te laten verlopen, voor de gezondheid van de mens en het milieu. Dit wordt gerealiseerd door verboden of beperkingen op te leggen aan de productie, het gebruik of de invoer van schadelijke stoffen. Deze verordening is van belang voor producenten en importeurs van chemische stoffen, distribiteurs en gebruikers hiervan. Producenten en importeurs zijn verplicht om chemische stoffen die ze creëren of importeren, te registreren, wanneer ze minimaal 1000 gram per jaar produceren of importeren.
Het realiseren van een PFAS-verbod
Het PFAS-verbod houdt in dat het gebruiken en uitstoten van PFAS volledig verboden wordt.
Het zou daarmee het meest uitgebreide verbod worden dat onder de REACH-verordening wordt gerealiseerd. Ondanks de steun die het Nederlands initiatief tot een restrictievoorstel heeft gehad, duurt het naar verwachting vijf jaar voor het PFAS-verbod in werking treedt. Dit heeft te maken met de uitgebreide procedure die hieraan voorafgaat.
Nederland moet als kartrekker van dit voorstel eerst het belang van het verbod beschrijven, en daarbij de risico’s, alternatieve kosten daarvan, en de verwachte voordelen van het verbod voor milieu en gezondheid in kaart brengen. Daarna gaat het voorstel langs wetenschappelijke comités. Zij controleren of de vastgestelde risico’s van de gevaarlijke stoffen en de kosten en baten van de voorgestelde beperking wetenschappelijk correct zijn. Op basis van dit oordeel schrijft de Europese Commissie een wijzigingsvoorstel voor de lijst van restricties onder de REACH-richtlijn. Het uiteindelijke besluit wordt genomen in een comitéprocedure waar de Raad van de Europese Unie en het Europees Parlement ook aan deelnemen. Zodra het restrictiebesluit is vastgesteld moet de gehele industrie zich hieraan houden. De handhaving van de beperkingen wordt dan aan de lidstaten overgelaten.
PFAS-problemen voor decentrale overheden en de bouwsector
Terwijl de procedure voor een PFAS-verbod nog volop in gang is, wordt de noodzaak van een dergelijk verbod steeds duidelijker. Het Tijdelijk handelingskader zou de oplossing moeten zijn om PFAS-vervuiling direct tegen te gaan. Maar deze bleek zo strict dat het bijna niet meer toegestaan was om grond te verplaatsen. Dit tijdelijke kader is daarom vervangen door een nieuw tijdelijk kader van 28 november 2019. Projecten met betrekking tot bodemverplaatsing worden langzamerhand weer opgepakt, maar nog niet volledig.
Gemeenten
De VNG heeft een enquête uitgezet onder de gemeenten en hieruit is gebleken dat eenderde deel nog steeds problemen ervaart met het verzetten van grond bij de aanwezigheid van PFAS. Dit heeft volgens de VNG voornamelijk te maken met onduidelijkheden omtrent het toekomstige definitieve handelingskader.
Provincies
Volgens het IPO zijn er verschillende projecten van de provincies stopgezet, omdat deze beperkt worden door aanwezigheid van PFAS.
Waterschappen
De UvW verzoekt om verder onderzoek naar PFAS onder grondwaterniveau. Nadat het nieuwe Tijdelijke handelingskader het mogelijk maakte om PFA-houdende baggerspecie in diepe plassen toe te passen, werden veel projecten met betrekking tot baggeren weer opgepakt. Daarom vraagt de UvW naar verder onderzoek om te bepalen of PFAS-houdende materie op een verantwoordelijke wijze ook in regionale diepe plassen toegepast kan worden. Het Tijdelijke handelingskader maakt dit op dit moment namelijk nog niet mogelijk. Hierdoor blijven grondverzetprojecten van de waterschappen nog steeds beperkt door PFAS-vervuiling.
Bouwsector
De bouwsector krijgt het meest te maken met door PFAS veroorzaakte problemen. Met name wat de nieuwe woningbouw betreft is er een terugloop te zien in het aanbod. De nood voor nieuwe betaalbare woningen is groot, maar het aanbod van nieuwbouwwoningen daalt, omdat gemeenten steeds minder vergunningen verlenen. Dit is met verschillende redenen te verklaren, waaronder het PFAS-probleem. PFAS-houdende grond mag niet zomaar worden vervoerd naar andere plaatsen met een PFAS-vrije bodem. Dit leidt tot hogere kosten voor bouwbedrijven, zoals transportkosten, die ook de terugloop van bouwprojecten kan verklaren.
Bron
Voortgangsbrief plan van aanpak PFAS, Tweede Kamer
Wat is PFAS, Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu
Tijdelijk handelingskader, Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu
Nederland kartrekker Europees PFAS-verbod, Rijksoverheid
Wat is REACH, Rijksoverheid
