Als gemeente kunnen we onder voorwaarden opdrachten voorbehouden aan sociale werkbedrijven, op basis van de Europese aanbestedingsrichtlijnen. Nu wil de gemeente twee vliegen in één klap slaan door te onderzoeken of sociale werkbedrijven diensten die vallen onder jeugdzorg kunnen uitvoeren. Dit past in het streven naar betere samenwerking in het sociaal domein en in een weloverwogen inzet van inkoop en contractering. Kunnen wij een opdracht ook voorbehouden aan een sociaal werkbedrijf wanneer het gaat om opdrachten voor de inkoop van jeugdzorgdiensten?
Antwoord in het kort
Ja, wanneer de gemeente met een sociaal werkbedrijf (SW-bedrijf) te maken heeft en overweegt via de toepassing van artikel 20 van Richtlijn 2014/24 (geïmplementeerd in artikel 2.82 Aanbestedingswet 2012) een opdracht voor jeugdzorgdiensten voor te behouden aan het SW-bedrijf, dan kan zij deze procedure wettelijk gezien toepassen wanneer is voldaan aan de voorwaarden. Hierbij is wel de vraag of het inzetten van een SW-bedrijf voor opdrachten binnen de jeugdzorg ook daadwerkelijk mogelijk is in de praktijk. Dit verschilt per functie. Een alternatief kan bijvoorbeeld zijn dat er een eis wordt opgenomen in de inkoopdocumenten voor de uitvoering van de SROI verplichting.
Wat is een SW-bedrijf?
Gemeenten zijn sinds 1 januari 2015 verantwoordelijk voor de uitvoering van de Participatiewet. Het doel daarvan is om mensen met arbeidsvermogen die vallen onder doelgroep van de Participatiewet toe te leiden naar werk. In de Participatiewet zijn drie bestaande regelingen voor werk en inkomen samengebracht: de Wet Werk en Bijstand (WWB), de Wet sociale werkvoorziening (Wsw) en een deel van de Wet werk en arbeidsondersteuning jonggehandicapten (Wajong).
Bij de uitvoering van de oude Wsw werden veel SW-bedrijven ingezet. Artikel 20 van Richtlijn 2014/24 spreekt specifiek over sociale werkplaatsen en ondernemers die een maatschappelijke en professionele opdracht tot doel hebben. In de Aanbestedingswet 2012 staat echter geen definitie van sociale werkvoorziening. In het Besluit uitvoering sociale werkvoorziening en begeleid werken wordt een SW-bedrijf gedefinieerd als een “arbeidsomgeving waar gewerkt wordt in een dienstbetrekking onder aangepaste omstandigheden’.
Wat is een voorbehouden opdracht?
De reden voor gemeenten om opdrachten voor te behouden aan dergelijke werkplaatsen, programma’s of ondernemingen ligt in het feit dat dit het makkelijker voor hen maakt om opdrachten te verwerven. De mogelijkheid tot een voorbehouden opdracht draagt door middel van beroep en werk bij aan het vergroten van de werkgelegenheid voor mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt.
Artikel 20 Richtlijn 2014/24 (artikel 2.82 van de Aanbestedingswet 2012) geeft aanbestedende diensten de mogelijkheid om:
- deelname aan aanbestedingsprocedures voor te behouden aan sociale werkplaatsen en ondernemers die de maatschappelijke en professionele integratie van gehandicapten of kansarmen tot hoofddoel hebben;
- de uitvoering van deze opdrachten voor te behouden in het kader van programma’s voor beschermde arbeid.
Belangrijke bijkomende voorwaarde is dat ten minste 30 % van de werknemers van deze werkplaatsen, ondernemingen of programma’s gehandicapte of kansarme werknemers zijn. Wanneer de overheidsinstantie bepaalt dat alleen sociale werkplaatsen en integratiebedrijven mogen inschrijven, dan wordt de opdracht als een ‘voorbehouden opdracht’ aanbesteed. In normale mededingingsomstandigheden slagen SW-bedrijven er vaak niet in om opdrachten te verwerven. Daarom geeft overweging 36 van Richtlijn 2014/24 aan dat lidstaten bepaalde opdrachten kunnen voorbehouden aan dergelijke werkplaatsen of programma’s voor beschermde arbeid.
Een gemeente mag een opdracht niet voorbehouden aan één specifiek SW-bedrijf. Uit de Europese richtlijn volgt namelijk dat op het voorbehouden van een opdracht aan een SW-bedrijf, de beginselen van gelijke behandeling en transparantie van toepassing zijn. Dit betekent dat de opdracht moet openstaan voor inschrijvingen van alle SW-bedrijven. De aanbestedende dienst organiseert een procedure tot gunning van een overheidsopdracht door middel van een aanbestedingsprocedure, maar behoudt deelname voor aan enkel SW-bedrijven. De gemeente neemt vervolgens na het beoordelen van de inschrijvingen een gunningsbeslissing.
SW-bedrijf inzetten bij opdrachten in de jeugdzorg
Gemeenten hebben beleidsruimte om de vorm, inhoud en intensiteit van de arbeidsondersteuning zelf te bepalen binnen de wettelijke kaders. Gemeenten kunnen ervoor kiezen om een SW-bedrijf door middel van een voorbehouden opdracht in te zetten bij de inkoop van jeugdzorgdiensten. Er moet dan wel voldaan worden aan alle voorwaarden uit artikel 20 van Richtlijn 2014/24 voor toepassing van deze procedure. De vraag is wel of SW-bedrijven daadwerkelijk geschikt zijn voor deze opdracht.
De jeugdzorg maakt zich sterk voor het creëren van extra banen voor mensen met een arbeidsbeperking. Jeugdzorgorganisaties, zoals gecertificeerde instellingen, Centra voor Jeugd en Gezin, pleegzorgorganisaties en justitiële jeugdinrichtingen, werken binnen kaders van de Jeugdwet. In de jeugdhulp moeten uitvoerende medewerkers voldoen aan een norm voor verantwoorde werktoedeling (artikel 5.1.1 van de Jeugdwet). Met verantwoorde hulp wordt bedoeld: hulp van goed niveau, hulp die in ieder geval veilig, doeltreffend, doelmatig en cliëntgericht wordt verleend. Daarom is het belangrijk dat de specifieke functies uitgebreid worden geanalyseerd voordat medewerkers van SW-bedrijven met een voorbehouden opdracht hierin geplaatst worden. In samenwerking met SW-bedrijven hebben jeugdzorgorganisaties hiervoor diverse pilots gedaan. Hieruit bleek dat de inzet van medewerkers van SW-bedrijven in het primaire zorgproces meestal niet mogelijk is, vanwege het hoge niveau in de jeugdhulp. Wel kan gedacht worden aan het inzetten van SW-bedrijven bij enkele ondersteunende taken in de jeugdzorg, zoals bijvoorbeeld werkzaamheden als huismeester, assistent facilitair medewerker, cateringmedewerker en ondersteuner bij wassen / voeding. De diversiteit van hulpvormen in de jeugdzorg is immers groot. Een voorbeeld hiervan is het inzetten van een SW-bedrijf bij de schoonmaak in het pand van de Parnassia Groep, die ook gespecialiseerd is in jeugdzorg.
Daarnaast hebben gemeenten een verplichting op het gebied van social return. Het doel van social return -ook wel SROI (Social Return on Investment) genoemd- is om mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt terug te krijgen op de arbeidsmarkt. Met hun social returnbeleid kunnen gemeenten het sociaal ondernemen stimuleren. Dit doen zij door hun opdrachtnemers sociaal te laten inkopen of samen te laten werken met sociale ondernemingen. Als alternatief voor de voorbehouden opdracht kunnen gemeenten dus bijvoorbeeld een SROI clausule opnemen in de inkoopdocumenten. Hierdoor kan een SW-bedrijf ook op die manier worden ingezet voor opdrachten in de jeugdzorg.
Meer informatie
Aanbesteden, Kenniscentrum Europa Decentraal
Voorbehouden opdrachten, Kenniscentrum Europa Decentraal
Handreiking social return, VNG
