Meer dan 10 Nederlandse provincies en gemeenten doen mee aan de EU-missie voor klimaatadaptatie of hebben zich aangesloten als vriend van de missie. Het doel is om in 2030 klimaatbestendig te zijn. Wat betekent deelname aan de missie voor de overheden? De deelnemers aan de missie kwamen bijeen in Arnhem op initiatief van de provincies Gelderland en Drenthe en deelden hun ervaringen. Kenniscentrum Europa Decentraal was erbij.
Impact van klimaatadaptatie
“Klimaatadaptatie is disruptie. Je krijgt als overheid te maken met zaken die je niet had voorspeld of had kunnen voorspellen, maar die wel gebeuren.” Aan het woord is Hein Pieper, dijkgraaf bij waterschap Rijn en IJssel en vicevoorzitter van de Mission Board van de EU-missie voor klimaatadaptatie. Combinaties van extreme weersomstandigheden komen bijvoorbeeld steeds vaker voor. Daar moet een overheid zich op voorbereiden, zegt hij: “In organisatie, maar ook in instrumentarium. Tegelijkertijd is dat bijna onmogelijk.”
“De impact van maatregelen voor klimaatadaptatie is enorm”, vindt ook Jan Kees Kleuver van gemeente Groningen, zowel voor een overheid als voor de inwoners. Bijvoorbeeld: door toenemende elektrificatie zal de openbare ruimte er in de toekomst anders uitzien. Minder parkeren, meer groen, trajecten voor waterafvoer en nieuwe warmteleidingen. Dat vraagt veel werkzaamheden, ondertussen moet de stad wel bereikbaar blijven. De kosten zijn fors, de gemeente Groningen rekent op 800 euro per jaar per inwoner tot 2035. Ga er maar aanstaan.
EU-missie voor klimaatadaptatie
De missie voor klimaatadaptatie is door de Europese Commissie in het leven geroepen om Europese regio’s te ondersteunen in hun streven om zich aan te passen aan de klimaatverandering. Het doel van de Commissie is om in 2030 minstens 150 klimaatveerkrachtige Europese regio’s te hebben.
Aan de missie doen ruim 300 regio’s en lokale netwerken uit 29 landen mee. In Nederland gaat het om een tiental gemeenten en regio’s die meedoen als partner of vriend van de missie. Daarnaast is een aantal organisaties, zoals kennisinstituut Deltares, aangesloten.
Er is overigens een tweede EU-missie die specifiek gericht is op lokale overheden, namelijk die voor 100 klimaatneutrale en slimme steden. Zeven Nederlandse gemeenten nemen hieraan deel. Meestal richt de Commissie zich op het nationale niveau, maar met deze missies wil ze juist samenwerken met regio’s en steden om zo een gedragen beweging en een lokaal netwerk op gang brengen.
Opening van de bijeenkomst over de missie voor klimaatadaptatie
Stand van zaken
Prisca Haemers van de Europese Commissie legt uit dat er vanuit de missie eerst veel onderzoek gedaan is naar risicomanagement bij klimaatadaptatie en hoe je een klimaatadaptatieplan opbouwt. Daarna is er geïnvesteerd in het doen van pilots en opzetten van demonstratieprojecten. Nu richt de Commissie zich op het verder betrekken van regio’s en lidstaten bij de missie. Er wordt gewerkt aan een online platform en community, dat de kennis van de gedane pilots zal verzamelen en verspreiden. De lancering daarvan wordt in mei verwacht.
Ervaringen van Nederlandse steden en regio’s
Tijdens de bijeenkomst wisselden de Nederlandse deelnemers aan de missie ervaringen uit. Als we het hebben over klimaatadaptatie, staan de onderwerpen hitte en droogte hoog op de prioriteitenlijst van overheden. Waterberging en (toegang tot) drinkwatervoorziening worden veel genoemd. Er is behoefte aan innovatie, maar vooral het breed inzetbaar maken van die innovatie. Gezondheid is ook een belangrijke invalshoek. Daarbij is altijd de vraag hoe we voldoende mensen en middelen kunnen inzetten om de grote uitdagingen het hoofd te bieden.
‘Vooruitstruikelen’
Maar, klinkt het in de zaal: klimaatadaptatie staat niet op zichzelf: klimaatadaptatie en klimaatmitigatie (het aanpakken van de oorzaak van klimaatverandering) gaan hand in hand. Klimaatadaptatie moet dan ook integraal deel van het beleid uitmaken. Bijvoorbeeld bij infrastructuurprojecten gebeurt het nog te vaak dat er geen of te laat rekening met klimaatadaptatie gehouden wordt, terwijl dit juist een standaard onderdeel zou moeten zijn van de processen.
Jan Kees Kleuver vertelt over de ervaringen van de gemeente Groningen. Zijn gemeente doet mee aan zowel de missie voor klimaatadaptatie als die voor 100 klimaatneutrale en slimme steden. “Er is nog te vaak sprake van ‘vooruitstruikelen’. Er gebeurt heel veel, maar bijna per toeval.” Deelname aan de missies dwingt volgens Kleuver tot een gestructureerde aanpak over afdelingen heen, waarbij je meet wat je doet. Van projectdenken naar missiedenken dus. Tussen de twee EU-missies is echter wel verschil. Bij de stedenmissie zijn de indicatoren om aan te voldoen keihard, terwijl het er bij de missie voor klimaatadaptatie vooral om gaat dat je een ‘pathway’ hebt: een manier om te komen tot je doel.
Deelnemers en vrienden van de missie tijdens een deelsessie
Financiering
Om de kosten van maatregelen voor klimaatadaptatie te dekken, hebben overheden behoefte aan externe financiering. Omdat de EU-missie voor klimaatadaptatie binnen de Commissie onder de noemer onderzoek valt, is er geld voor vrijgemaakt vanuit Horizon Europe: het Europese fonds voor onderzoek en innovatie. Voor klimaatadaptatie liggen de meeste kansen voor financiering binnen de zogenaamde ‘tweede pijler’ van Horizon Europe, dat zich richt op maatschappelijke uitdagingen.
Terwijl in Brussel nog de laatste hand wordt gelegd aan de nieuwste financieringsmogelijkheden en definitieve informatie dus nog even op zich laat wachten, licht Alexander van Dorssen van RVO alvast een tipje van de sluier op. Naar verwachting worden in april verschillende nieuwe calls (oproepen om projectvoorstellen in te dienen) opengesteld, met budgetten van elk tussen de 5 en 15 miljoen euro. De deadline voor het indienen van voorstellen zal in september 2024 zijn. Om mee te dingen naar de middelen, moet je een divers consortium hebben van verschillende partners uit meerdere landen. Voor overheden is er tot 100% cofinanciering mogelijk. Maar dit geld krijg je niet zomaar: gemiddeld ligt het slagingspercentage van Nederlandse partijen bij Horizon Europe rond de 20%.
Ook buiten de EU-missie om zijn er financieringskansen; bijvoorbeeld via het Europese programma LIFE, één van de Interreg-programma’s, of het Nationaal Groeifonds. Meer informatie over Europese fondsen vindt u op de EU-fondsenwijzer van Kenniscentrum Europa Decentraal.
Pathways2Resilience
Als regio of gemeente met interesse in klimaatadaptatie kun je je ook aansluiten bij het project Pathways2Resilience. Het project van EIT Climate-KIC, een publiek-privaat partnerschap voor kennis en innovatie op het gebied van klimaat, ondersteunt de EU-missie voor klimaatadaptatie. In de eerste call biedt Pathways2Resilience aan 40 regionale of lokale overheden een subsidie van € 210.000 voor projecten op het gebied van klimaatweerbaarheid met een looptijd van maximaal 18 maanden. Daarmee kan de overheid aan de slag met de voorbereiding van plannen, zoals het in kaart brengen van scenario’s en risico’s, het samenbrengen van partijen en het opstellen van een strategie, actieplan en/of investeringsplan. Deadline voor aanmelding is 6 mei 2024. Deze call staat overigens ook open voor niet-deelnemers aan de missie voor klimaatadaptatie.
Toekomst
De EU-missie voor klimaatadaptatie loopt in principe tot 2027. De Commissie denkt ondertussen al na over de vraag of de missies ook na 2027 een nuttig instrument kunnen zijn en welke rol er dan is weggelegd voor het Europese, nationale en regionale niveau.
Gemeenten en regio’s die nog geen deelnemer zijn van de EU-missie voor klimaatadaptatie en willen meedoen, kunnen zich nog aansluiten.
Meer informatie
EU Mission: Adaptation to climate change, Europese Commissie
EU Mission on adaptation to climate change portal, Europese Commissie
Pathways2Resilience, EIT Climate-KIC
EU-fondsenwijzer, Kenniscentrum Europa Decentraal
Klimaatadaptatie, Kenniscentrum Europa Decentraal
EU Mission for climate-neutral and smart cities, Europese Commissie
