Er is beperkte vooruitgang geboekt bij het meten en verminderen van de risico’s bij het gebruik van pesticiden in de EU. Dat concludeert de Europese Rekenkamer in een speciaal verslag over het duurzaam gebruik van gewasbeschermingsmiddelen. De Rekenkamer onderzocht de EU-maatregelen ter aanvulling op een lopende Commissie-evaluatie van de wetgeving op dit beleidsterrein. Dit doet de Europese Commissie vanwege toenemende publieke en parlementaire bezorgdheid over de risico’s die aan het gebruik van pesticiden zijn verbonden. De Nederlandse provincies, het Interprovinciaal Overleg, VNO-NCW, MKB-Nederland en Kenniscentrum Europa decentraal wezen al eerder op decentrale knelpunten in deze EU-wetgeving.
Europees beleid
Sinds 1991 zijn er Europese regels voor de toelating en het gebruik van pesticiden. Zo keurt de Commissie werkzame stoffen voordat deze mogen worden gebruikt in gewasbeschermingsmiddelen. In 2009 kwam daar de Richtlijn duurzaam gebruik van pesticiden (Richtlijn 2009/128/EC) bij. Deze richtlijn moet onder andere de afhankelijkheid van pesticiden reduceren en een geïntegreerde aanpak ten aanzien van gewasbescherming (Integrated Pest Management – IPM) bevorderen. Door het gebruik van IPM worden pesticiden alleen gebruikt wanneer preventie en andere methoden niet werken of niet doeltreffend zijn. IPM is sinds 2014 verplicht.
Rapport Europese Rekenkamer
De Europese Rekenkamer onderzocht in 2019 of de risico’s van het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen door de EU-maatregelen zijn beperkt. Hiervoor werd onder andere een informatiebezoek aan Nederland, Litouwen, Frankrijk en Zwitserland gebracht. Nederland had als enige lidstaat sancties met betrekking tot IPM vastgesteld. In de praktijk werden echter geen boetes uitgedeeld, ondanks het niet naleven van de voorschriften.
In het rapport concludeert de Rekenkamer dat er slechts beperkte vooruitgang is geboekt. Niet alleen was er sprake van een trage start van de implementatie van het beleid, ook het beleid zelf en de Commissie schoten tekort. Tekortkomingen die naar voren kwamen zijn:
- De Richtlijn betreffende duurzaam gebruik van pesticiden is door verschillende lidstaten te laat en te onvolledig omgezet.
- De controle van de Commissie was niet naar behoren en maatregelen om de uitvoering van de Richtlijn af te dwingen werden pas in 2016 geïntensiveerd.
- De gegevens van de lidstaten en de Commissie betreffende de risico’s en de milieueffecten van het gebruik van gewasbeschermmingsmiddelen zijn niet toereikend voor doeltreffende monitoring.
- Het beleid beschikt niet over duidelijke criteria of specifieke vereisten waarmee naleving kan worden beoordeeld. Landbouwers zijn bijvoorbeeld niet verplicht een register bij te houden over IPM-maatregelen.
- Er zijn slechts enkele gewasbeschermingsmiddelen met een laag risico beschikbaar gesteld voor gebruik. Er zijn tot dusver dus weinig alternatieve producten en methodes.
- Er bestaat weinig stimulans om afhankelijkheid van pesticiden te verminderen. Het is bijvoorbeeld geen voorwaarde van Gemeenschappelijk landbouwbeleid (GLB)-betalingen.
Conclusies
De Rekenkamer adviseert op basis van deze knelpunten om de beginselen van geïntegreerde gewasbescherming om te zetten in praktische criteria, deze op het niveau van de landbouwbedrijven te controleren en deze na 2020 te koppelen aan betalingen in het kader van het GLB. Daarnaast raadt de Rekenkamer aan de statistieken over gewasbescherming te verbeteren en betere risico-indicatoren te ontwikkelen.
Knelpunten voor decentrale overheden
Het rapport van de Europese Rekenkamer raakt hiermee aan een van de knelpunten die in 2018 in de brochure ‘Nederlandse provincies en bedrijven: op weg naar betere EU-regelgeving’ van de Nederlandse provincies, het Interprovinciaal Overleg, VNO-NCW, MKB-Nederland en Kenniscentrum Europa decentraal werden geïdentificeerd. In de brochure werd erop gewezen dat de EU-wetgeving op het gebied van gewasbeschermingsmiddelen soms achterloopt. Een voorbeeld dat werd gegeven was het gebruik van zonnebloemolie als product ter bestrijding van ongedierte. Door het verbod op het gebruik van basisstoffen zoals voedingsmiddelen als bestrijdingsmiddelen is een goed ecologisch verantwoord alternatief niet toegestaan.
Ook de Unie van Waterschappen wijst erop dat de Nederlandse land- en tuinbouw een belangrijk oorzaak is voor de slechte kwaliteit van het oppervlaktewater in Nederland. Naast gewasbeschermingsmiddelen zijn nutriënten en zware metalen belangrijke probleemstoffen.
Green Deal
Gewasbeschermingsmiddelen kunnen risico’s meebrengen voor de kwaliteit van grond- en oppervlaktewater en de bodem, de biodiversiteit, ecosystemen en de menselijke gezondheid. Het gebruik van gewasbestrijdingsmiddelen is daarmee een belangrijk thema binnen de Europese Green Deal, met name voor het beëindigen van verontreiniging en de ‘Van-Boer-tot-Bord’-strategie.
Verontreiniging beëindigen
Het doel van de Europese Commissie is om de verontreiniging van lucht, water en bodem tot nul terug te brengen. De Commissie heeft als doel burgers beter te beschermen tegen gevaarlijke chemische stoffen, duurzame alternatieven te ontwikkelen en de regels voor de beoordeling van stoffen die op de markt worden gebracht te verbeteren. Het ‘Zero Pollution’-actieplan van de Commissie wordt naar verwachting in 2021 bekend gemaakt.
Van-Boer tot Bord strategie (F2F)
De doelstelling van de Van-Boer-tot-Bord-strategie is om Europees voedsel veilig te produceren met zo weinig mogelijk impact op de natuur. Hiervoor wil de Europese Commissie het gebruik, de afhankelijkheid en de risico’s van chemische pesticiden aanzienlijk terugdringen. De Van Boer tot Bord strategie wordt in de lente van 2020 gepresenteerd. Maatregelen omtrent het gebruik en het risico van pesticiden volgen in 2021.
Nederlands gewasbeschermingsbeleid
Het Nederlandse gewasbeschermingsbeleid is vastgelegd in de ‘Toekomstvisie Gewasbescherming 2030’ en de nota ‘Gezonde Groei, Duurzame Oogst.’ Het ‘Pakket van Maatregelen emissiereductie gewasbescherming open teelten’ geeft invulling aan dit beleid. Het pakket bevat acties en maatregelen om de emissies in de land- en tuinbouw tot nul terug te dringen.
Bron:
Duurzaam gebruik van gewasbeschermingsmiddelen: beperkte vooruitgang bij het meten en beperken van de risico’s, Speciaal verslag Europese Rekenkamer
Nederlandse Provincies en bedrijven op weg naar betere EU regelgeving, Interprovinciaal Overleg, VNO-NCW, MKB-Nederland en Kenniscentrum Europa Decentraal
Pakket van maatregelen emissiereductie gewasbescherming open teelten, Rijksoverheid
Meer informatie
De Green Deal, Europese Commissie
Green Deal in het werkprogramma 2020, Kenniscentrum Europa Decentraal
Nederland steunt aanpak Europese Green Deal op kosteneffectieve wijze, Kenniscentrum Europa Decentraal
Europese Green Deal: de weg naar klimaatneutraliteit, Kenniscentrum Europa Decentraal
