Tijdelijke bescherming aan mensen uit Oekraïne die zich in de Europese Unie bevinden of naar de EU reizen, daarmee is de Raad van de Europese Unie akkoord gegaan. Dit naar aanleiding van het voorstel van de Europese Commissie voor een implementatiebesluit naar aanleiding van de situatie in Oekraïne.
De Commissie is van mening dat de waarschijnlijke grote toestroom van mensen uit Oekraïne een impact heeft op de gehele EU, niet alleen op de lidstaten die aan Oekraïne grenzen. Een snelle en gezamenlijke reactie vanuit de lidstaten is daarom volgens de Commissie noodzakelijk om te zorgen voor een effectieve reactie op de toestroom van mensen en om dezelfde standaarden en rechten aan mensen uit Oekraïne te kunnen garanderen in alle EU-lidstaten. Daarom stelde de Commissie voor om de Richtlijn Tijdelijke Bescherming te activeren. Het voorstel maakt onderdeel uit van het EU-maatregelenpakket, waaronder sancties, als reactie op de situatie in Oekraïne.
Richtlijn Tijdelijke Bescherming & Vreemdelingenbesluit 2000
De Commissie past hierbij artikel 5 van de Richtlijn Tijdelijke Bescherming (Richtlijn 2001/55/EC) toe. Deze Richtlijn stelt minimumnormen voor het verlenen van tijdelijke bescherming in het geval van massale toestroom van mensen van buiten de EU. Op basis van artikel 5 van de Richtlijn kan de Commissie een voorstel doen om bepaalde groepen personen tijdelijke bescherming te bieden. De Raad beslist dan of sprake is van een massale stroom van ontheemden. Het besluit van de Raad heeft tot gevolg dat de ontheemden waarop de beslissing betrekking heeft in alle lidstaten tijdelijke bescherming moeten krijgen.
De Richtlijn Tijdelijke Bescherming is door Nederland geïmplementeerd in het Vreemdelingenbesluit 2000.
Wie komen in aanmerking?
Het gaat om drie categorieën mensen, namelijk:
- Mensen met de Oekraïense nationaliteit die vanaf 24 februari 2022 zijn ontheemd;
- Mensen met een nationaliteit van een ander land dan een lidstaat van de EU of mensen zonder nationaliteit, die legaal in Oekraïne verbleven en die vanaf 24 februari 2022 zijn ontheemd komen onder voorwaarden in aanmerking voor bescherming;
- Onder voorwaarden: familieleden van de twee voorgaande categorieën mensen. Het gaat hierbij om familieleden die ten tijde van de massale toestroom van mensen uit Oekraïne onderdeel uitmaakten van het gezin, ongeacht of zij veilig naar hun land van herkomst kunnen terugkeren. Lidstaten bepalen op grond van de Richtlijn wie onder deze categorie mensen vallen. Daarbij gaat het met name om partners, minderjarige ongehuwde (stief)kinderen en andere afhankelijke familieleden.
Iedereen die onder bovenstaande categorieën personen valt en voldoet aan de voorwaarden van de Richtlijn Tijdelijke Bescherming, behoort de status van tijdelijk beschermde te krijgen. De lidstaten dienen ervoor te zorgen dat tijdelijk beschermden de benodigde verblijfsdocumenten krijgen voor de volledige duur van hun verblijf. Zie de paragrafen hierna voor verdere rechten die beschermden genieten.
Personen die onder de Richtlijn vallen kunnen voor een periode van één jaar tijdelijke bescherming krijgen. Deze periode kan tweemaal verlengd worden met zes maanden. De Commissie kan op elk moment, na monitoring van de situatie, aan de Raad voorstellen om de tijdelijke bescherming van de hierboven genoemde personen te beëindigen of de periode met nog één jaar verlengen.
Associatieverdrag: 90 dagen vrij verblijf
Mensen met de Oekraïense nationaliteit en die in het bezit zijn van een biometrisch paspoort (een paspoort met een ingebouwde chip die informatie bevat om de identiteit van een persoon te verifiëren) kunnen overigens momenteel al op grond van het Associatieverdrag tussen Oekraïne en de EU zonder visumverplichting de EU (en daarmee dus ook Nederland) inreizen. Dit volgt uit Verordening 2018/1806, die bepaalt welk inwoners van landen buiten de EU visumvrij de EU kunnen inreizen. Hiermee kunnen zij voor een periode van 90 dagen in de EU verblijven.
De Commissie verwacht dat tussen de 2,5 en 6,5 miljoen mensen als gevolg van het conflict met Rusland ontneemt zullen raken. Van deze personen zal naar verwachting tussen de 1,2 miljoen en 3,2 miljoen een aanvraag voor internationale bescherming doen. Dit betekent met andere woorden dat zij asiel zullen gaan aanvragen.
Welke rechten vloeien voort uit de Richtlijn Tijdelijke Bescherming?
De Richtlijn bepaalt onder meer dat personen die tijdelijke bescherming genieten in staat moeten worden gesteld om:
- In loondienst of als zelfstandige te werken;
- Toegang te krijgen tot volwassenenonderwijs, beroepsopleiding en werkervaring;
- Fatsoenlijk onderkomen te krijgen of middelen om huisvesting te vinden;
- Sociale bijstand, financiële ondersteuning en medische zorg in het geval van onvoldoende eigen middelen te krijgen;
- Jongeren jonger dan 18 jaar moeten toegang krijgen tot tenminste openbaar onderwijs.
Lidstaten dienen er zorg voor te dragen dat tijdelijk beschermden deze rechten effectief kunnen uitoefenen.
Overeenstemming met bestaande Europees beleid
Dit besluit komt op bepaalde onderdelen overeen met het Pact inzake migratie en asiel van september 2020 en de daarin ingediende wetsvoorstellen. De Commissie heeft destijds voorgesteld om de Richtlijn in te trekken en deze te vervangen door een verordening, waarbij het nog steeds gebruik kan maken van de optie om tijdelijke bescherming te verlenen aan ontheemden. Omdat er momenteel nog onderhandeld wordt over de voorgestelde verordening en deze niet op korte termijn zal worden aangenomen, is de Richtlijn Tijdelijke Bescherming nog steeds het aangewezen instrument om maatregelen te nemen om Oekraïners te beschermen.
Decentrale relevantie
Nederland zal mensen uit Oekraïne tijdelijke bescherming gaan aanbieden op basis van het besluit van de Raad. Decentrale overheden zullen vermoedelijk gevraagd worden om te ondersteunen bij de uitvoering van het besluit, aangezien sommige hierboven genoemde rechten in Nederland binnen de verantwoordelijkheid van decentrale overheden vallen. In Nederland worden aanvragen van mensen die (tijdelijk) willen verblijven in Nederland beoordeeld door de Immigratie en Naturalisatiedienst (IND). Het is voor ons nog niet duidelijk of tijdelijk beschermden een aanvraag moeten indienen en of dit dan via de IND zal verlopen.
Op de website van de IND staat actuele informatie over de gevolgen voor verblijf en aanvragen voor mensen die uit Oekraïne komen. Wij houden u uiteraard op de hoogte als er nieuwe ontwikkelingen zijn.
Voor meer vragen over de Richtlijn of Europees migratierecht kunt u terecht in onze helpdesk. We zijn momenteel bezig een Q&A voor te bereiden.
Bron
Proposal Council implementing decision implementing Temporary Protection Directive, Europese Commissie
Meer informatie
Temporary Protection, Europese Commissie
Richtlijn Tijdelijke Bescherming 2001/55/EC, Europese Commissie
Pact inzake migratie en asiel van september 2020, Europese Commissie
Uitvoeringsbesluit 2022/382, Raad van de Europese Unie
