1. Introductie
Hebt u als overheid een Europese subsidie toegekend die achteraf onterecht blijkt? Vaak is het dan op basis van nationaal recht niet mogelijk deze terug te vorderen. Het Financieel reglement van de EU kan dan soms wel uitkomst bieden, zo blijkt uit een recente uitspraak van het Hof van Justitie in de zaak SOMVAO.
2. HVJ EU, 18 december 2014. Somalische Vereniging Amsterdam en Omgeving tegen Staatssecretaris van Veiligheid en Justitie
3. Beleidsdossiers en thematiek
Staatssteun
Terugvordering
Europees recht en beleid decentraal
EU subsidies
4.Samenvatting feiten
Somvao
SOMVAO (Somalische Vereniging Amsterdam en Omgeving) is een vereniging die zich op de Somalische gemeenschap in de aangegeven regio richt. In augustus 2005 vraagt en krijgt zij subsidie uit het Europees Vluchtelingenfonds (EVF) voor een project die de bevordering van integratie en participatie van Ethiopiërs en Somaliërs in de Nederlandse samenleving beoogt. Met dit project worden onder meer specifieke programma’s voor de maatschappij en voor arbeidsparticipatie ontwikkeld en aangeboden. Deze programma’s zijn gericht op jongeren, vrouwen en ouderen.
Subsidie
Het eerste jaar ontvangt de vereniging een bedrag van €199.761. Dit bedrag staat gelijk aan een percentage van 45% van de totale kosten. Nadat een accountantskantoor, in opdracht van de Europese Commissie, vaststelt dat voor een groot deel van de kosten (met name personeelskosten) een aanvaardbare onderbouwing ontbreekt, besluit het ministerie van VenJ de subsidie te verlagen en het restant terug te vorderen. Deze tekortkoming heeft ertoe geleid dat een subsidiebedrag van € 188.675,87 ten onrechte is verstrekt.
Terugvordering
Aldus de Nederlandse rechter is het subsidiebesluit genomen op grond van artikel 4 lid 46 in de Algemene wet Bestuursrecht (AwB). Dit betekent dat de subsidieverstrekker slechts limitatief mag overgaan tot intrekken dan wel wijzigen van de subsidie in het nadeel van de ontvanger. Een wijziging van de subsidiebepaling (op basis van nationaal recht) wordt in deze kwestie dus niet mogelijk geacht door de rechter.
5. Rechtsvraag
De Raad van State vraagt zich af of het Unierecht wel een rechtsgrondslag biedt voor een besluit tot vermindering van een toegekende subsidie en tot terugvordering van de ten onrechte ontvangen bedragen. Uit eerdere arresten van het Hof lijkt te kunnen worden opgemaakt dat een algemene regel tot bescherming van financiële belangen van de Unie geen rechtsgrondslag kan bieden voor een besluit tot vermindering en terugvordering van subsidie. Dit zou alleen gelden voor specifieke regelingen. Het Hof krijgt daarop de volgende twee prejudiciële vragen van de Raad van State voorgelegd.
Allereerst vraagt de Raad van State of de Verordening 2988/95 (over de bescherming van de financiële belangen van de EG) of de verordening 1605/2002 (over het financieel reglement van de EG) een rechtsgrondslag bieden. Het gaat hier om een rechtsgrondslag voor een wijziging in het nadeel van de begunstigde, en terugvordering van een vastgestelde subsidie, verstrekt uit het Europees Vluchtelingenfonds, door de nationale autoriteiten bij de subsidieontvanger.
Daarnaast stelt het Hof de vraag of beschikking 2004/904/EG (over procedures inzake financiële correcties) een rechtsgrondslag biedt in deze situatie?
6. Samenvatting uitspraak
Het Hof is van mening dat in Verordening 2988/95 (in artikel 4), alleen algemene bepalingen inzake controle en sancties zijn opgenomen met het oog op de bescherming van de financiële belangen van de Unie.
Wat betreft Verordening 1605/2008 (in artikel 53 lid 2) oordeelt het Hof dat de ondubbelzinnige en onvoorwaardelijke bewoordingen kunnen worden uitgelegd als een verplichting voor lidstaten om financiële correcties toe te passen wanneer zij de begroting onder gedeeld beheer uitvoeren. Wanneer dit artikel anders zou worden gelezen, zou dit tot gevolg hebben dat de verordening elk nuttig effect verliest en de bescherming van de financiële Unie gevaar loopt.
Hieruit volgt volgens het Hof dat bij gebreke van rechtsgrondslag in het nationaal recht deze bepaling een rechtsgrondslag biedt voor een besluit van de nationale autoriteiten tot wijziging, in het nadeel van de ontvanger, van het bedrag van een uit het Europees Vluchtelingenfonds verstrekte subsidie.
Het Hof heeft de tweede vraag niet beantwoord gelet op het antwoord op de eerste vraag.
Kortom: Als het nationale recht niet toelaat dat Europese subsidies worden teruggevorderd, kan het Financieel reglement van de EU een algemene rechtsgrondslag vormen voor terugvordering van subsidies met een EU-component.
7. Nieuwe verordening
In hun berichtgeving voegt het Expertisecentrum Europees Recht toe dat Verordening 1605/2002, waar het Hof zijn uitspraak op heeft gebaseerd, inmiddels is ingetrokken en vervangen door Verordening 966/2012. Het bewuste artikel dat van toepassing is, bestaat als zodanig dus niet meer. In de nieuwe Verordening 966/2012 staat echter wel een soortgelijke terugvorderingsbepaling. In deze bepaling is namelijk ook opgenomen dat lidstaten wordt opgedragen over te gaan tot terugvordering van onterecht betaalde bedragen en in voorkomend geval gerechtelijke procedures te starten.
8. Decentrale relevantie
Decentrale overheden kunnen organisaties steunen door middel van een subsidie uit een Europees Fonds of organisaties faciliteren bij het aanvragen van Europese subsidies. Hierdoor kan een organisatie projecten realiseren die anders niet, of minder van de grond zouden kunnen komen. Wanneer er echter wordt vastgesteld dat de subsidie ten onrechte is verleend is het van belang voor decentrale overheden om te weten op welke wijze terugvordering kan plaatsvinden. Europese regelgeving kan voor decentrale overheden dan mogelijk als rechtsgrondslag dienen wanneer het nationale recht niet volstaat.
Meer informatie
Algemeen en definities, staatssteun, Europa decentraal
Arrest, Europees Hof van Justitie: Zaak C-599/13
Nieuwsbericht, Expertisecentrum Europees Recht: Financieel Reglement van de EU basis voor nationale terugvordering EU subsidies
Onderzoek terugvordering EU subsidies, Universiteit van Leiden
Regionaal beleid en structuurfondsen, Europa decentraal
Terugvordering, staatssteun, Europa decentraal
VNG Directie Europa. Voor meer inhoudelijke informatie en vragen over beschikbaarheid van Europese subsidies voor decentrale overheden.
