De Hoge Raad heeft uitspraak gedaan in een zaak over staatssteun en grondtransacties. De zaak heeft betrekking op een koopovereenkomst tussen de gemeente Harlingen en het bedrijf Spaansen B.V. De rechtbank heeft eerder geoordeeld dat in deze zaak sprake is van ongeoorloofde staatssteun en dat dit leidt tot partiële nietigheid van de koopovereenkomst. De Hoge Raad heeft nu echter geoordeeld dat ongeoorloofde staatssteun bij grondtransacties leidt tot algehele nietigheid van de overeenkomst.
Staatssteun en grondtransacties
Aangezien staatssteun de mededinging op de Europese markt kan verstoren, is het verlenen van staatssteun in principe verboden in de Europese Unie. Staatssteun moet daarom worden aangemeld bij de Europese Commissie. De aangemelde steun mag pas worden uitgekeerd nadat de Commissie heeft bepaald of deze verenigbaar is met de interne markt. Als dat niet zo is, of als de staatssteunregels niet (volledig) worden opgevolgd, kan de Commissie verzoeken om terugvordering van de verstrekte steun.
Om te beoordelen of er bij grondtransacties sprake is van staatssteun wordt met name gekeken of de (decentrale) overheid bij aan- of verkoop van gronden, een marktconforme prijs hanteert. Dit voorkomt dat de aan- of verkopende partij een economisch voordeel krijgt van de overheid. De Mededeling van de Commissie betreffende het begrip staatssteun biedt hulp bij beoordeling van marktconformiteit. Op grond van de Mededeling (nrs. 73 en verder) moet de grondtransactie beoordeeld worden via de ‘Market Economy Operator’-test. Er wordt dan nagegaan of de overheid de transactie uitvoert op vergelijkbare voorwaarden als reguliere marktpartijen in een vergelijkbare situatie. Is dat het geval, dan is de transactie marktconform en is er geen sprake van staatssteun.
Grondtransactie gemeente
De grondtransactie in de behandelde zaak verliep tussen de gemeente Harlingen en het bedrijf Spaansen B.V. In 2009 hebben zij een koopovereenkomst gesloten over een perceel van Spaansen B.V. In de overeenkomst is afgesproken dat een deel van de betaling direct plaats zou vinden en het overige deel betaald zou worden na verloop van een bepaalde termijn. Nadat Spaansen B.V. de gemeente had verzocht om betaling van het resterende bedrag, is de gemeente naar de rechter gestapt. Volgens de gemeente zou er namelijk sprake zijn van een niet-marktconforme prijs en dus onrechtmatige staatssteun.
Rechtbank en Gerechtshof
De rechtbank Noord-Nederland is het in haar uitspraak eens met de gemeente en komt tot de conclusie dat de aankoopprijs niet marktconform is. Aangezien er volgens de rechtbank ook aan de overige criteria van staatssteun is voldaan, is er sprake van onrechtmatige staatssteun. De staatssteunmaatregel is namelijk niet bij de Europese Commissie aangemeld waardoor de aanmeldingsplicht is geschonden. Als gevolg vernietigt de rechtbank de koopovereenkomst gedeeltelijk ten aanzien van de koopprijs. Meer informatie over deze uitspraak vindt u op onze website.
Spaansen B.V. is hierop in hoger beroep gegaan bij het Gerechtshof. Ook het hof oordeelt vervolgens dat er sprake is van een onrechtmatige staatssteunmaatregel. Het hof vernietigt echter het vonnis van de rechtbank en verklaart de gehele koopovereenkomst tussen de partijen nietig wegens strijd met de aanmeldingsplicht bij de Commissie (artikel 108 lid 3 VWEU). Ook oordeelt het hof dat de omstreden koopprijs in onverbrekelijk verband staat met de overeenkomst en algehele nietigheid daarom een passende remedie is.
Arrest van de Hoge Raad
In het arrest sluit de Hoge Raad zich aan bij het oordeel van het Gerechtshof. Ook de Hoge Raad is van mening dat er sprake is van een ongeoorloofde staatssteunmaatregel die nietigheid van de gehele koopovereenkomst tot gevolg heeft. Dit wordt in het arrest niet verder gemotiveerd maar een uitgebreide motivering is te vinden in de conclusie van de Advocaat-Generaal (A-G). Daarin wordt onder andere betoogd dat de koopprijs niet gesplitst kan worden van de rest van de overeenkomst vanwege een onverbrekelijk verband tussen de overeenkomst en de koopprijs. Dit houdt dus in dat bij nietigheid van deze koopprijs, automatisch sprake is van nietigheid van de gehele overeenkomst. Daarnaast stelt de A-G dat partiële nietigheid onvoldoende meldingsprikkels zou geven aan overheden. Om overheden aan te sporen tot naleving van de regels en tijdige melding van staatssteunmaatregelen, moet op het schenden van de meldingsplicht een doeltreffende sanctie staan. In zaken met betrekking tot ongeoorloofde staatssteun bij grondtransacties wordt algehele nietigheid van de koopovereenkomst gezien als doeltreffende sanctie.
Decentrale relevantie
In het arrest van de Hoge Raad wordt bevestigd dat niet-naleving van staatssteunregels verstrekkende gevolgen kan hebben. Het is dus van belang dat decentrale overheden, onder andere bij grondtransacties, rekening houden met de Europese staatssteunregels. Gebeurt dit niet, dan kan dit leiden tot nietigheid van gehele koopovereenkomsten.
Bron
HR 9 oktober 2020, ECLI:NL:HR:2020:1587 (Gemeente Harlingen / Holding B.V.)
Meer informatie
Staatssteun, Kenniscentrum Europa Decentraal
Grondtransacties, Kenniscentrum Europa Decentraal
