Wanneer je in een ander land binnen de Europese Unie woont of werkt, kan het regelen van zaken rondom bijvoorbeeld pensioen, zorg of uitkeringen een hele uitdaging zijn. Indirect belemmert dit het vrije verkeer binnen de EU. Daar wil de Europese Commissie iets aan doen. Op 6 september 2023 heeft de Commissie daarom een mededeling gepubliceerd om gegevensuitwisseling over sociale zekerheid makkelijker te maken. Door de coördinatie van sociale zekerheid te digitaliseren moet de toegang tot socialezekerheidsdiensten binnen Europa worden verbeterd. Dit is niet alleen praktisch voor Europese burgers die in het buitenland willen wonen en voor Europese bedrijven die in andere EU-landen handelen, maar ook voor nationale overheden die sociale zekerheid over de grenzen heen moeten coördineren. In de mededeling roept de Commissie lidstaten op om concrete maatregelen te treffen.
Achtergrond: sociale zekerheid
Veel EU-burgers wonen of werken in een ander Europees land. Dit is mogelijk door het vrije verkeer van personen; één van de grondbeginselen van de EU. Het vrije verkeer van personen is uitgewerkt in verschillende Europese regels. Om belemmeringen van het vrije verkeer van personen te voorkomen is het belangrijk dat EU-burgers dezelfde rechten hebben in andere EU-landen als in hun eigen land. Hieronder vallen ook socialezekerheidsrechten, zoals het recht op uitkeringen, pensioenen of gezondheidszorg. Om deze rechten te beschermen is de Verordening betreffende de coördinatie van de sociale zekerheid opgesteld. De Commissie wil die coördinatie van en de toegang tot sociale zekerheidsdiensten verbeteren door middel van digitalisering.
Voorstellen van de Commissie
Uit de mededeling komen drie belangrijke voorstellen naar voren, die vooral lidstaten tot actie oproepen.
EESSI
De eerste oproep gaat over het versneld introduceren van het elektronische uitwisselsysteem voor gegevens over sociale zekerheid, ook wel EESSI genoemd. Dit systeem zorgt ervoor dat informatie tussen socialezekerheidsdiensten veiliger en sneller kan worden uitgewisseld. Het maakt papier overbodig, zorgt voor directe communicatie en geeft minder ruimte voor menselijke fouten. De Commissie wil dat het systeem uiterlijk eind 2024 volledig geïmplementeerd is.
In Nederland gaat het uitwisselen van socialezekerheidsinformatie al goed dankzij Stichting Routerings Instituut (Inter)Nationale Informatiestromen (Stichting RINIS). Zij bieden een systeem voor overheidsorganisaties waarmee persoonsgegevens in een volledig beveiligde omgeving kunnen worden uitgewisseld.
ESSPASS
De tweede oproep gaat om het deelnemen aan de proef met de Europese sociale zekerheidskaart (de ESSPASS). Dit pilot-project is in 2021 begonnen en heeft als doel om een digitale oplossing voor het verifiëren van socialezekerheidsdocumenten te vinden voor EU-burgers die zich in een andere lidstaat bevinden. Een voorbeeld van een dergelijk document is de Europese zorgverzekeringspas (EHIC). Nederland doet al mee aan deze pilotfase.
Het verschil tussen EESSI en de ESSPASS zit in het niveau van uitwisseling (nationaal of internationaal) en de doelgroep (overheidsinstantie of inwoner). EESSI is gericht op de uitwisseling van gegevens tussen nationale instituties en ESSPASS vergemakkelijkt de toegang tot socialezekerheidsgegevens voor EU-burgers in andere EU-landen.
Daarmee zal de ESSPASS ook voor overheden van belang zijn. Omdat alle communicatie in de toekomst via dit systeem zal lopen, zal alle benodigde informatie in dat systeem gevonden moeten kunnen worden. Na de pilot met ESSPASS zal de Commissie verdere beslissingen gaan nemen over hoe dit systeem door de EU kan worden geïmplementeerd. Dit gebeurt na 2025.
Online procedures
De derde oproep benadrukt dat procedures voor de coördinatie van sociale zekerheid helemaal online te doorlopen moeten zijn. Procedures voor bijvoorbeeld het opvragen van documenten over arbeidsongevallen, ziekte en werkloosheidsuitkeringen zouden volgens de Commissie tegen 2025 allemaal gedigitaliseerd moeten zijn door overheden.
Een specifiek voorbeeld van een online procedure is de EU-portemonnee voor digitale identiteit (Eudi-portemonnees). Met een Eudi-portemonnee hebben EU-burgers altijd een digitale versie van hun documenten bij zich, waardoor het ook voor decentrale overheden makkelijker wordt om socialezekerheidsgegevens te controleren.
Het digitaliseren van dit soort procedures past in het kader van de Single Digital Gateway-verordening. In deze eerdere praktijkvraag wordt uitgelegd wat voor verplichtingen er precies uit deze verordening voortvloeien voor decentrale overheden.
Decentrale relevantie
Digitalisering van sociale zekerheid heeft meerdere voordelen voor decentrale overheden. Volgens de Commissie zal het risico op socialezekerheidsfraude verminderen en zal het eenvoudiger worden om sociale zekerheid te coördineren. Met de verdere digitalisering van sociale zekerheid zal de implementatie en handhaving van socialezekerheidsregels dus makkelijker worden voor decentrale overheden. Stel bijvoorbeeld dat een gemeente een aanvraag krijgt voor een uitkering waar iemand in een ander EU-land recht op had. Door digitalisering hoeft de gemeente geen contact op te nemen met de relevante autoriteit van dat land, maar kan deze zelf nakijken of de aanvraag klopt.
Digital Decade
Een van de doelstellingen van de EU op het gebied van de Digital Decade is dat alle belangrijke overheidsdiensten online beschikbaar moeten zijn tegen 2030. Met de Mededeling van 6 september 2023 benadrukt de Commissie nogmaals de taak die overheden hebben om ook op het gebied van sociale zekerheid aan de slag te gaan met digitalisering.
Daarnaast moeten decentrale overheden op vele andere terreinen aan de slag met digitalisering. Op de website van Kenniscentrum Europa Decentraal is een tijdlijn te zien met daarin de belangrijkste nieuwe regelgeving en ontwikkelingen over digitalisering. Daarnaast heeft Kenniscentrum Europa Decentraal verschillende webpagina’s waarop uitleg wordt gegeven over een grote verzameling aan onderwerpen binnen digitalisering en wat dit allemaal betekent voor decentrale overheden.
Bronnen
Commissie stelt stappen voor om de sociale zekerheid te digitaliseren, persbericht van de Europese Commissie
Questions and Answers on Digitalisation in social security coordination, persbericht van de Europese Commissie
