De Commissie heeft een stappenplan gepubliceerd dat moet leiden tot een verbod op meer soorten schadelijke chemische stoffen. Het gaat hier om alle brandwerende stoffen, alle bisfenolen en veel kankerverwekkende stoffen. Ook komt er een verbod op PVC en sterke beperkingen voor PFAS, enige tijd nadat Nederland samen met andere lidstaten daartoe een voorstel heeft ingediend. Het stappenplan bevat een dynamische lijst met stoffen die doorlopend herzien en in beginsel eens per jaar bijgewerkt wordt. Hier zullen in de loop der tijd steeds meer stoffen op komen.
Het stappenplan bevindt zich echter in een overbruggende positie, aangezien een wijziging van de bijlagen van de REACH-verordening vanaf 14 oktober 2022 van toepassing is en een voorstel voor herziening van de gehele richtlijn eind 2022 gepresenteerd zal worden. De REACH-verordening regelt de registratie en beoordeling van chemische stoffen en stelt autoriteiten in staat om restricties vast te leggen voor deze stoffen.
Voortvloeiend uit het stappenplan zullen tegen 2030 hoogstwaarschijnlijk duizenden chemische stoffen verboden worden, door middel van al bestaande regelgeving. Sommige van de te beperken stoffen stonden al op het punt verboden te worden, maar in het stappenplan staan ook veel nieuwe stoffen. Deze stoffen zijn bijvoorbeeld kankerverwekkend, slecht voor de vruchtbaarheid of beperkend voor de werking van een vaccin. Onder het stappenplan zal de meest schadelijke stof in een familie de beperkingen voor de hele familie bepalen, zodat de chemische industrie de verboden niet kan omzeilen.
REACH
Op het gebied van chemische stoffen en verboden daarop speelt de REACH-verordening (Verordening 1907/2006) momenteel een grote rol. Deze verordening verplicht fabrikanten van chemische stoffen om de risico’s van deze stoffen te identificeren en duidelijk te maken. Zo moet informatie over veilig gebruik van een stof geregistreerd worden en moet er een rapport over de chemische veiligheid opgesteld worden. Ook geeft REACH lidstaten de mogelijkheid om beperkingen op gevaarlijke stoffen te stellen en zijn er verplichtingen voor importeurs en bedrijfsgebruikers van chemische stoffen. Het stappenplan beïnvloedt de bevoegdheden van lidstaten onder REACH niet.
Het stappenplan
De beperkingen uit het stappenplan zijn hoofdzakelijk gericht op de stoffen die het meest schadelijk zijn voor het milieu en de menselijke gezondheid volgens de EU-strategie voor duurzame chemische stoffen, die in 2020 in het kader van de Europese Green Deal aangekondigd werd. Het nieuwe stappenplan heeft drie doelen:
1: ervoor zorgen dat de verplichtingen uit de strategie voor duurzame chemische stoffen transparant en bijtijds vervuld worden;
2: een overzicht geven van de beperkingen op chemische stoffen door de dynamische lijst;
3: transparantie scheppen voor belanghebbenden over de ingestelde beperkingen.
Dynamische lijst
De Commissie heeft de stoffen voor de eerste versie van het stappenplan gebaseerd op informatie over stoffen die doorgegeven wordt in het kader van REACH of zelf vergaard wordt door een onderzoek op eigen initiatief. Als op basis van deze informatie blijkt dat het produceren, gebruiken of verkopen van een stof een onacceptabel risico vormt voor de menselijke gezondheid of het milieu, wordt volgens artikel 68 van de REACH-verordening bijlage XVII van die verordening aangepast om nieuwe beperkingen op te leggen. Volgens deze procedure kan de Commissie het European Chemicals Agency (ECHA) vragen om beperkingen voor te stellen of kan een lidstaat het initiatief voor beperkingen nemen (artikel 69 REACH). Ook kan de Commissie beperkingen voorstellen voor consumententoepassingen van onder meer kankerverwekkende stoffen.
De dynamische lijst bestaat uit drie groepen stoffen:
1: stoffen waarvoor beperkingen op komst zijn. Momenteel vallen hieronder onder meer PFAS in brandwerend schuim en lood in munitie;
2: stoffen waarvoor beperkingen gepland zijn, maar waarvoor de ECHA, lidstaten of de Commissie deze nog overwegen. Momenteel vallen hieronder onder meer PVC en kankerverwekkende stoffen in kinderverzorgingsartikelen;
3: stoffen waarvoor beperkingen besproken worden of rapporten aantonen dat beperkingen nodig zouden kunnen zijn. Momenteel vallen hieronder onder meer lood in consumentenartikelen en formaldehyde.
Decentrale relevantie
De aankomende beperkingen vervullen onder meer de wens van de Unie van Waterschappen om giftige stoffen, waaronder PFAS, in water te beperken. De regels op het gebied van chemische stoffen zijn belangrijk voor met name waterschappen omdat zij zorg dragen voor de kwaliteit en chemische toestand van het water in Nederland. Ook voor provincies zijn regels op dit terrein van belang omdat zij zich bezig houden met de naleving van milieuwetten op het gebied van lucht, water en bodem. Welke stoffen verboden zijn, heeft gevolgen voor vergunningverleningen aan onder meer industriële bedrijven die deze stoffen mogelijk uitstoten of lozen. Ten slotte is voor gemeenten het verbieden van PFAS van belang omdat zij met bodemverontreiniging te maken hebben.
Ook is relevant dat voor lidstaten de mogelijkheid bestaat om in het kader van artikel 69 van REACH een initiatief te nemen om stoffen te verbieden. Als bij decentrale overheden de wens bestaat om stoffen aan de lijst toe te voegen bij de jaarlijkse wijziging hiervan, kan dit via de lidstaten geregeld worden.
