De transitie naar klimaatneutraliteit heeft gevolgen voor de werkgelegenheid, onderwijs en sociaal beleid. Arbeidsplaatsen, bijvoorbeeld in de fossiele industrie, gaan verloren terwijl nieuwe banen ontstaan – zoals in hernieuwbare energie, duurzaam transport en de bouw. Bij- en omscholing van werknemers is noodzakelijk. Energiearmoede moet terug worden gedrongen of worden voorkomen. Het is onwenselijk dat mensen met lage inkomens een groot deel van hun beschikbare inkomen moeten besteden aan energie en energiebesparende maatregelen. Hoe kunnen overheden hierop inspelen? Passend beleid is nodig, op Europees, nationaal maar ook op regionaal en lokaal niveau.
De groene transitie: een eerlijk en inclusief proces
De Europese Commissie heeft in het kader van het ‘Fit for 55’-pakket richtsnoeren voorgesteld voor een eerlijke transitie naar klimaatneutraliteit. Dit advies moet overheden helpen bij het opstellen en uitvoeren van beleid dat de groene transitie faciliteert. De Commissie wijst daarbij op de verschillende financieringsmogelijkheden.
Het uitgangspunt van de aanbevelingen is dat de overgang naar klimaatneutraliteit eerlijk en met actieve deelname van iedereen moet gebeuren; niemand mag aan zijn lot worden overgelaten, zeker niet degenen die het zwaarst door de transitie worden getroffen.
Actieve rol voor decentrale overheden
De Commissie onderstreept het belang van een actieve rol voor regionale en lokale overheden, omdat zij het dichtst bij de burgers en het lokale bedrijfsleven staan. Het is van belang dat er coördinatie plaatsvindt van beleidsmaatregelen op verschillende niveaus. Ook pleit de Commissie voor het betrekken van sociale partners en het maatschappelijk middenveld.
Werkgelegenheid, onderwijs en sociaal beleid
In het advies worden overheden aangespoord om maatregelen te nemen op verschillende vlakken. Het gaat hierbij om beleid op het gebied van werkgelegenheid, onderwijs, de toegang tot woningen en essentiële diensten en ten slotte belastingen en sociale zekerheid.
- Het ondersteunen van hoogwaardige werkgelegenheid en het vergemakkelijken van de overgang naar een nieuwe baan. Dit kan door hulp bij het zoeken naar werk, door het ondersteunen van ondernemingen en sectoren die bijdragen aan de klimaat- en milieudoelstellingen, maar ook door het meer betrekken van sociale en duurzaamheidsoverwegingen bij openbare aanbestedingen;
- Gelijke toegang tot onderwijs en opleidingen. Scholing moet vaardigheden aanleren die relevant zijn voor de groene transitie;
- Ervoor zorgen dat degenen die het meest worden getroffen door de transitie betaalbare toegang houden tot woningen en essentiële diensten, zoals energie. Gedacht kan worden aan het geven van financiële steun voor private investeringen in bijvoorbeeld energiebesparing of hernieuwbare energie, het adviseren van inwoners hoe zij hun energiegebruik kunnen verminderen of het stimuleren van renovatie, ook in de sociale woningbouw.
Een ander aspect is het bevorderen van mobiliteit en ontwikkelen van de daarvoor benodigde infrastructuur, met name de beschikbaarheid van emissiearm openbaar vervoer. Daardoor zijn werk, scholing, gezondheidszorg en sociale voorzieningen bereikbaar voor inwoners. Tevens kunnen overheden lokale initiatieven stimuleren die hergebruik en recycling van producten bevorderen; - Lidstaten kunnen hun belastingstelsel en sociale zekerheid herzien in het licht van de groene transitie, zodat de belastingdruk verschuift van arbeid naar andere zaken die aan de klimaat- en milieudoelstellingen bijdragen.
Financieringsmogelijkheden
De Commissie geeft in de richtsnoeren aan dat er diverse financieringsmogelijkheden vanuit de EU beschikbaar zijn die overheden kunnen helpen om maatregelen te bekostigen. Allereerst ligt er een voorstel op tafel dat de Commissie in juli 2021 deed voor een Sociaal Klimaatfonds. Hierover is echter nog geen akkoord op Europees niveau. Daarnaast kan gebruik gemaakt worden van gelden uit het coronaherstelfonds NextGeneration EU en zijn er andere fondsen en programma’s die inzetten op de groene transitie en de sociale en werkgelegenheidsaspecten daarvan.
Sociaal Klimaatfonds
Het Sociaal Klimaatfonds zal gefinancierd worden door inkomsten uit het emissiehandelssysteem. Het zal kwetsbare huishoudens maar ook kleine bedrijven ondersteunen die worden geraakt door de invoering van emissiehandel voor brandstoffen voor wegvervoer en vastgoed. Dit fonds kan voorzien in directe inkomensondersteuning van deze huishoudens en inwoners helpen met investeringen in energiebesparende maatregelen, nieuwe verwarmingssystemen en schonere mobiliteit.
NextGeneration EU
Onder het coronaherstelfonds NextGeneration EU en het belangrijkste instrument hiervan, de Faciliteit voor herstel en veerkracht, is 806 miljard euro beschikbaar. Aangezien Nederland als enige EU-lidstaat nog geen nationale plannen hiervoor heeft ingediend laat de exacte uitwerking van deze faciliteit voor Nederland nog op zich wachten – maar minstens 37% van de middelen moet gaan naar vergroening en klimaatbeleid.
NextGeneration EU verstrekt financiering aan verschillende fondsen die in dit verband relevant zijn:
- het Just Transition Fund (Fonds voor een rechtvaardige transitie). Dit fonds heeft als doel om de overgang naar klimaatneutraliteit in de zwaarst getroffen gebieden te verlichten;
- het Europees Sociaal Fonds+ (ESF+) stimuleert investeringen in mensen, zoals het ontwikkelen van ‘groene’ vaardigheden, stimuleren van ondernemerschap, het verbeteren van de werkgelegenheid in duurzame sectoren en de sociale inclusie van mensen die getroffen worden door de groene transitie;
- REACT-EU biedt financiële ondersteuning bij het herstel na de coronapandemie en de groene en digitale transitie in 2021 en 2022. In Nederland gebeurt de verdeling van de gelden via twee bestaande fondsen: het Europees Sociaal Fonds (ESF) en het Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling (EFRO).
Overige fondsen
Ook andere Europese fondsen hebben raakvlakken met werkgelegenheid, sociaal of klimaatbeleid. Het gaat bijvoorbeeld om:
- het Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling (EFRO), dat als doel heeft om regionale verschillen in de EU te verminderen.
- Erasmus+: voor de educatieve, beroeps- en persoonlijke ontwikkeling van personen in onderwijs en opleiding. Ook innovatie van onderwijs en sociale inclusie vallen hieronder;
- LIFE: het Europese programma voor het milieu en klimaatactie;
- Horizon Europe: het kaderprogramma van de EU voor onderzoek en innovatie;
- Gelden vanuit het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid, zoals via het Europees Landbouwfonds voor Plattelandsontwikkeling (ELFPO).
Voor meer informatie over Europese financieringsmogelijkheden kunt u terecht bij de EU-fondsenwijzer.
Bron
Commissie presenteert richtsnoeren voor een eerlijke transitie naar klimaatneutraliteit, Europese Commissie
Meer informatie
Green Deal, Kenniscentrum Europa Decentraal
EU-fondsenwijzer, Kenniscentrum Europa Decentraal
