Uitzonderingspositie voor boeren ingetrokken door Europese Commissie

Vanaf 2023 mogen Nederlandse boeren minder mest uitrijden. De derogatie (uitzondering) op de nitraatrichtlijn waardoor Nederland meer mest uit mocht rijden dan Europees vastgesteld, wordt namelijk afgebouwd. Dit is besloten naar aanleiding van de onlangs door de Europese Commissie uitgebrachte conceptderogatiebeschikking. Het idee hierachter is om dichterbij de doelen van de Green Deal te komen en het verbeteren van de waterkwaliteit op basis van de Kaderrichtlijn Water (KRW).

Recente ontwikkelingen

Vanaf de periode 2023 tot 2025 gaat een afbouwtraject in dat ervoor moet zorgen dat boeren geholpen worden met hun mestafzet. Vanaf 2026 krijgen Nederlandse boeren geen uitzondering meer om meer dan 170 kg mest per hectare uit te rijden. De gevolgen van het afbouwen van de derogatie zijn groot voor melkveehouders. Daarom stelt het kabinet 130 miljoen euro beschikbaar voor melkveehouders die hier gebruik van maken. Zij kunnen vanaf januari 2023 een financiële tegemoetkoming aanvragen.

Wat is nitraat en wat is het belang voor decentrale overheden?

Nitraat is een van de vormen waarin stikstof voorkomt in de bodem en in het water. Het wordt gebruikt in mest en kunstmest. De Nitraatrichtlijn schrijft bijvoorbeeld voor dat een liter water niet meer dan 50 milligram nitraat mag bevatten en stelt een maximum aan de hoeveelheid stikstof die landbouwers op hun grond mogen verspreiden.

Wanneer er te veel nitraat in het water komt is er een kans dat eutrofiëring plaatsvindt. Daaronder wordt de overmatige groei verstaan van waterplanten en algen die het water verstikken en verkleuren, waardoor de normale ecosysteemfuncties verstoord raken en vissen geen zuurstof meer krijgen.

Waterschappen en provincies hebben een verantwoordelijkheid om het grond- en oppervlaktewater te monitoren. Wanneer er minder nitraat in de grond wordt uitgespoeld heeft dit een positief effect op de waterkwaliteit en de naleving van de Kaderrichtlijn Water. Daarnaast zijn provincies verantwoordelijk voor natuurbeheer. De rol van de provincie ligt in het versterken van de natuur en het ontwikkelen van een verantwoord landbouwbeleid.

Wat houdt deze conceptderogatiebeschikking in?

Een eerste stap is dat er zogenoemde ‘verontreinigde gebieden’ aangewezen worden. Dit is het gevolg van een uitspraak die is gedaan in 2018 waarin het Europese Hof van Justitie heeft aangegeven dat landen mogen ingrijpen wanneer er sprake is van uitspoeling van nitraten als de waterkwaliteit hier onder lijdt.

Binnen deze gebieden moet de derogatie het snelste afgebouwd worden. Deze maatregel zat er voor Nederland al een tijd aan te komen. Eind 2021 heeft de Commissie namelijk al aangegeven dat Nederland één van de landen is waar de waterkwaliteit erg slecht is en waar er sprake is van veel uitspoeling van nitraten in de bodem.

Financiële tegemoetkoming

Om de boeren tegemoet te komen heeft het kabinet een zogenoemde transitieregeling opgezet. Dit houdt in dat boeren financieel geholpen worden bij het afvoeren van hun resterende mestvoorraad oftewel de mestafzet. Daarnaast wordt het behoud van grasland zeer gestimuleerd. Om voor boeren in aanmerking te komen voor deze financiële tegemoetkoming moet er 80% grasland worden aangehouden binnen het bedrijf. Grasland heeft namelijk een cruciale functie om stikstof en fosfaat zo veel mogelijk uit ons water te spoelen.

Hoe de transitieregeling van in totaal 130 miljoen euro voor drie jaar eruit gaat zien, zal de komende periode verder uitgewerkt worden. Het kabinet streeft ernaar ook na 2025 zo veel mogelijk grasland te behouden vanwege de positieve effecten op waterkwaliteit en natuur.

Op 15 september komt het Nitraatcomité bij elkaar en daar zal er door de lidstaten gestemd worden over de voorliggende conceptderogatiebeschikking. Hierover zal de Tweede Kamer op een later tijdstip worden geïnformeerd.