De Europese Commissie heeft een terugvorderingsbesluit genomen waarin staat dat onze gemeente onrechtmatige staatssteun heeft verleend en dit nu moet terugvorderen. Wat betekent dit concreet voor onze gemeente? Zijn er voor onze gemeente ook nog consequenties verbonden aan het terugvorderingsbesluit, denk aan een boete, een waarschuwing of een andere sanctie? Wat zijn de gevolgen van het terugvorderingsbesluit voor het verlenen van toekomstige steun aan de betreffende onderneming in de toekomst?
Antwoord in het kort
In het geval van een terugvorderingsbesluit moet de steunverlenende autoriteit, dus in dit geval de gemeente, de staatssteun terugvorderen inclusief rente over het steunbedrag. De Procedureverordening vormt het Europese kader voor het terugvorderen van de steun. De terugvordering vindt plaats in overeenstemming met de nationaalrechtelijke procedures. De Wet terugvordering staatssteun vormt het nationale kader. In het geval van een terugvorderingsbesluit wordt het voor de onderneming die de steun heeft ontvangen ook moeilijker om toekomstige steun te ontvangen op grond van één van de vrijstellingsverordeningen. De Deggendorf-clausule staat daaraan namelijk in de weg.
Rechtskader terugvorderen staatssteun
Welke regels zijn precies van toepassing in het geval dat onrechtmatige staatssteun teruggevorderd moet worden? In artikel 107 VWEU is uitgewerkt wanneer er sprake is van staatssteun (lid 1), welke steunmaatregelen met de interne markt verenigbaar zijn (lid 2) en welke steunmaatregelen als verenigbaar met de interne markt kunnen worden beschouwd (lid 3). De handhaving van artikel 107 VWEU is terug te vinden in de artikelen 108 en 109 VWEU. De Europese Commissie spreekt zich uit over staatssteun die bij haar is aangemeld, zo regelt artikel 108, lid 3 VWEU. Ook onderwerpt de Commissie bestaande steunmaatregelen aan een voortdurend onderzoek zoals artikel 108, lid 1 VWEU bepaalt.
Europese kader
In de Procedureverordening, Verordening (EU) 2015/1589 tot vaststelling van nadere bepalingen voor de toepassing van artikel 108 VWEU, zijn de bepalingen over de bevoegdheden van de Commissie met betrekking tot aangemelde steun te vinden. Die Verordening bevat ook de procedure voor terugvordering van onrechtmatige steun. In artikel 15 van de Procedureverordening is toegelicht dat het onderzoek naar mogelijke onrechtmatige steun uiteindelijk leidt tot een besluit van de Commissie. Wanneer dat besluit van de Commissie negatief is, en er dus sprake is van onrechtmatige steun, dan besluit de Commissie dat alle mogelijke maatregelen genomen moeten worden om de steun van de begunstigde terug te vorderen (artikel 16). Een dergelijk besluit wordt het terugvorderingsbesluit genoemd.
Nationale kader: wet terugvordering staatssteun
Volgens artikel 16, lid 3 van de Procedureverordening moet de terugvordering van de staatssteun plaatsvinden in overeenstemming met de nationaalrechtelijke procedures. In Nederland is het nationale rechtskader voor het terugvorderen van onrechtmatige staatssteun te vinden in de Wet terugvordering staatssteun.
Procedure terugvorderen door de gemeente
De procedure die daarin is voorgeschreven, ziet er in het kort als volgt uit: volgens artikel 3 van de Wet terugvordering staatssteun dient de gemeente een beschikking te versturen gericht tot de onderneming die de onrechtmatige steun heeft ontvangen. Dit is een terugvorderingsbeschikking. Door middel van deze beschikking moet het gehele steunbedrag teruggevorderd worden. Ook moet rente over deze steun worden teruggevorderd. Dit volgt uit artikel 16, lid 2 van de Procedureverordening, waarin ook is aangegeven dat de Commissie een passend percentage voor deze rente vaststelt in het besluit. Indien de Commissie de hoogte van de rente niet heeft bepaald, dan wordt deze rente berekend overeenkomstig artikel 16, lid 2 en artikel 33, onderdeel e van de Procedureverordening. Ook is het volgens artikel 3, lid 3 van de Procedureverordening mogelijk om de teruggevorderde steun te verrekenen met openstaande betalingsverplichtingen van de gemeente jegens de betreffende onderneming.
Doel van terugvorderen: herstellen situatie
Wat wordt nu eigenlijk beoogd met het terugvorderen van onrechtmatige staatssteun? Wat is het doel hiervan?
De verplichting om steun terug te vorderen die door de Commissie als onverenigbaar met de interne markt wordt beschouwd, is bedoeld om de eerder bestaande situatie (de situatie voorafgaand aan de steunverlening) te herstellen. Dit doel wordt bereikt als de begunstigde van de onrechtmatige steun de bedragen heeft terugbetaald en daardoor het voordeel verliest dat hij ten opzichte van zijn concurrenten genoot. Daarmee wordt dus de toestand van vóór de steunverlening hersteld. Dit bepaalde het Hof van Justitie van de EU onder andere in de arresten Duitsland/Commissie van 29 april 2004 (C-277/00, punt 74 en 75) en Commissie/Italië van 4 april 1995 (C-350/93, punt 22).
Een beroep op vertrouwen: gaat dit op?
Wat nu als een onderneming een beroep doet op het feit dat zij erop mocht vertrouwen dat de gemeente de steun rechtmatig aan haar verstrekte, heeft dat kans van slagen? Kort gezegd is het antwoord: zelden.
Het Hof van Justitie van de EU bepaalde onder andere in het arrest Commissie/Duitsland van 20 september 1990 (C-5/89, punt 13 en 14) dat nationale bepalingen of rechtsbeginselen, zoals het vertrouwensbeginsel, die mogelijk in de weg zouden kunnen staan bij het terugvorderen van onrechtmatige staatssteun, buiten toepassing moeten blijven in het geval van het terugvorderen van steun. Het vereiste van een effectieve tenuitvoerlegging van het terugvorderingsbesluit van de Europese Commissie dient namelijk in acht te worden genomen. Daarnaast mag van een behoedzame ondernemer worden verwacht dat hij nagaat of de steun is verleend in overeenstemming met de staatssteunregels.
Waar moeten we nog op letten bij het terugvorderen van steun?
Een aantal zaken zijn van belang in het geval een decentrale overheid, in dit voorbeeld dus een gemeente, een terugvorderingsbesluit van de Commissie krijgt:
- Voor de gemeente geldt een plicht tot het terugvorderen van de verleende staatssteun, inclusief de genoten rente over dat steunbedrag. Het terugvorderingsbesluit brengt risico’s en gevolgen met zich mee voor de betreffende onderneming. Voor de gemeente is er geen geldboete of waarschuwing verbonden aan het terugvorderingsbesluit. Wel kan, in het geval de gemeente haar terugvorderingsplicht niet nakomt, de Commissie zich rechtstreeks wenden tot het Hof van Justitie van de EU. Dit volgt uit artikel 28, lid 1 van de Procedureverordening. Dit kan dan wel weer leiden tot een boete of dwangsom, opgelegd door het Hof van Justitie van de EU (overeenkomstig artikel 260 VWEU) aan de betrokken lidstaat. Een eventuele boete komt dus voor rekening van de Nederlandse staat.
- Zodra er een terugvorderingsbesluit open staat tegen een onderneming, wordt het voor deze onderneming moeilijker om vervolgens weer steun te ontvangen. Mocht een gemeente bijvoorbeeld staatssteun willen verlenen in overeenstemming met de Algemene Groepsvrijstellingsverordening of de Landbouwvrijstellingsverordening, dan is één van de algemene voorwaarden voor het verlenen van de steun dat er tegen de betreffende onderneming geen bevel tot terugvordering van eerder verleende steun openstaat. Dit als gevolg van een eerder besluit van de Commissie waarbij door dezelfde lidstaat toegekende steun onrechtmatig en onverenigbaar met de interne markt is verklaard. Dit is de clausule die volgt uit het Deggendorf-arrest, de Deggendorf-clausule. Een steunverlenende autoriteit moet altijd nagaan of van een dergelijke situatie sprake is, wil het steun verlenen op basis van één van de twee genoemde vrijstellingsverordeningen.
Meer informatie
Terugvordering van steun, Kenniscentrum Europa Decentraal
Onrechtmatige steun op basis van de Algemene Groepsvrijstellingsverordening moet worden teruggevorderd, Kenniscentrum Europa Decentraal
