Op 20 september vond de Prinsjesdagreceptie plaats in het Huis van Europa, georganiseerd door de Vertegenwoordiging van de Europese Commissie. Directeur-bestuurder Fenna Pols (KED) was uitgenodigd om stil te staan bij de Europese dimensie van de Miljoenennota. Lees hier haar bijdrage:
De publicatie van de Miljoenennota lijkt in eerste instantie een binnenlandse aangelegenheid, het budgettaire beleid voor het komende jaar wordt in kaart gebracht en de beschouwingen op wat dit betekent voor ons land worden gedeeld. De Europese component blijft echter wat onderbelicht. Vreemd eigenlijk, want Europees beleid heeft direct invloed op de rijksbegroting en zeker nu. Inmiddels komt op vele beleidsterreinen zoals klimaat, digitalisering en energie het overgrote deel van de regelgeving uit Brussel.
Europees beleid komt u direct tegen als u naar buiten loopt: zo ging jaren geleden onze meest gestelde praktijkvraag over de overlast van duiven in de stad. Vanuit mijn ervaring als directeur-bestuurder van Kenniscentrum Europa Decentraal vertel ik u graag wat over die koppeling en voor welke uitdagingen decentrale overheden het komende jaar staan. Ik zal beginnen met een korte introductie over Kenniscentrum Europa Decentraal.
Woud van complexe regelgeving
Kenniscentrum Europa Decentraal is in 2002 opgericht door het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, de Vereniging van Nederlandse Gemeenten, het Interprovinciaal Overleg en de Unie van Waterschappen om decentrale overheden en Rijksoverheden bij te staan bij vragen over het recht en beleid van de Europese Unie
Met andere woorden: we helpen medeoverheden op weg in Brussel. Waar liggen, in dat ‘woud van soms zeer complexe regelgeving’, de kansen? Hoe moeten de richtlijnen en verordeningen die in het Europees Parlement worden aangenomen uitgevoerd worden? Dit alles vertellen wij in begrijpelijke taal: de gespecialiseerde topjurist maar vooral ook de breder georiënteerde beleidsambtenaar die zich bijvoorbeeld bezighoudt met vluchtelingenopvang of mobiliteit moet het begrijpen. Wij doen dat laagdrempelig.
Een voorbeeld van een praktijkvraag: vallen Europese subsidies onder de staatssteunregels? Of schrijft de EU een bepaald type laadpaal voor? De vragen en antwoorden vindt u terug op onze website europadecentraal.nl. Die decentrale overheden hebben het dit afgelopen jaar moeilijk gehad. Vorig jaar stond de Miljoenennota voor een groot deel in het teken van het economische en eigenlijk ook het maatschappelijke herstel. Ook het afgelopen jaar kende zijn crises. De gascrisis bijvoorbeeld.
De Europese component blijft echter wat onderbelicht. Vreemd eigenlijk, want Europees beleid heeft direct invloed op de rijksbegroting en zeker nu.
Gevolgen gascontracten met Russische leveranciers
De spanningen tussen Rusland en Oekraïne zijn nagenoeg bekend, toch had niemand de invasie van 24 februari 2022 kunnen voorspellen. Het zet de geopolitieke verhoudingen op scherp en heeft directe gevolgen voor lidstaten en daarmee ook decentrale overheden. Zo worden gemeenten, provincies en waterschappen als gevolg van de Europese sancties geacht contracten die zij naar aanleiding van een EU aanbesteding met Russische partijen hebben gesloten op te zeggen
Vooral met betrekking tot de gascontracten roept dit veel vragen op: wat zijn de extra kosten en wat betekent dit voor bijvoorbeeld sportaccommodaties. Kunnen kinderen nog naar zwemles? De deadline was gesteld op 10 oktober, maar voor de gascontracten met Gazprom is recentelijk aangekondigd dat er tot 1 januari 2023 een ontheffing kan worden aangevraagd. Alle hens aan dek dus. Deze grote consequenties voor medeoverheden kunnen niet anders dan ook gevolgen hebben voor het huishoudboekje van de staat. En wat als er nog verdere Europese sancties volgen?
Ondertussen hebben onze juridische adviseurs samen met een samenwerkingsverband van gemeenten een praktisch stappenplan opgezet om medeoverheden op weg te helpen bij aanbestedingen die geraakt worden door het sanctiepakket. Dit stappenplan is ook op onze website te vinden en daar wordt veelvuldig gebruik van gemaakt.
Eén ding is zeker; deze crisis is nog niet over. Hij heeft ook pijnlijk duidelijk gemaakt hoe zeer Europese lidstaten als Nederland afhankelijk zijn van Russisch gas. Maar ook dat geopolitieke conflicten nog niet tot het verleden behoren, en welke impact dit soort conflicten in een steeds verder globaliserende wereld ook op decentraal Nederland hebben. Niet voor niets voelt het kabinet zich genoodzaakt de energiebelasting te verlagen en een prijsplafond voor burgers vanwege de stijgende kosten die lang niet voor iedereen meer zijn op te brengen.
Digitale overheid
Over Europese prioriteiten die medeoverheden raken gesproken: dit decennium moet volgens de Europese Commissie het ‘digitale decennium’ worden. De EU heeft daarvoor ambitieuze doelen opgesteld. De nieuwe voorstellen voor wet- en regelgeving op digitaal gebied komen vanuit Brussel in hoge vaart op medeoverheden af.
Die variëren van het digiproof maken van de publieke dienstverlening tot cybersecurity. Zoals bijvoorbeeld eIDAS, oftewel dat inwoners uit andere Europese landen ook bij een gemeente in Nederland kunnen inloggen. Wat we weten is dat daar het komende jaar een prioriteit ligt. Vermoedelijk ook in het budgettaire beleid voor het volgende begrotingsjaar wat in de Miljoenennota centraal staat. Bij Europa Decentraal zijn we er in ieder geval druk mee. We willen ervoor zorgen dat decentrale overheden minder verrast worden door digitale wetgeving en voorbereid zijn.
Verwacht daarom mooie publicaties en andere producten langs de lijnen van dit thema voor volgend jaar! Daarnaast blijven we in gesprek met decentrale overheden: hoe staat het ervoor met de implementatie van de verplichtingen uit de Single Digital Gateway? Bereiden decentrale overheden zich goed voor op de nieuwe Europese datawetgeving?
Stikstof
De stikstof perikelen zullen niemand in deze zaal zijn ontgaan. Het Malieveld, de stad, stond het afgelopen jaren regelmatig vol met protesterende boeren. En ook vandaag proberen zij de stad weer te bereiken op hun trekker. Dit begon natuurlijk allemaal met de uitspraak van de Raad van State dat het nationale Programma Aanpak Stikstof (PAS) in strijd is met de Europese Habitatrichtlijn.
De Europese Commissie is duidelijk, Nederland moet de stikstofvervuiling bij de bron aanpakken. En het liefste zonder vertraging. Landbouw blijft verantwoordelijk voor meer dan 50% van de totale stikstofemissies in oppervlaktewater. Het kabinet heeft de afgelopen jaren miljarden beschikbaar gesteld voor de structurele aanpak van deze stikstofproblematiek, in ieder geval voor het komende decennium, waarvan ongeveer de helft voor natuurherstel. Iets waar decentrale overheden nauw bij betrokken zijn. Provincies en waterschappen zijn bijvoorbeeld verantwoordelijk voor de kwaliteit van het grond- en oppervlaktewater. Provincies zijn verantwoordelijk voor natuurbeheer, inclusief de beschermde gebieden als het Natura 2000 netwerk.
Niet voor niets voelt het kabinet zich genoodzaakt de energiebelasting te verlagen.
Staatssteun
Het stikstof vraagstuk heeft ook het een en ander over staatssteun ter discussie gesteld, dit is één van de onderwerpen waar wij decentrale overheden ondersteunen. In Brussel buigt men zich al een tijdje over nieuwe definities. Zelf was ik één van de leden van het Refit Platform van Frans Timmermans. Dit gaat over betere regelgeving en het verminderen van administratieve lasten. Vaak gaat dit over bestaande regels die gemoderniseerd moeten worden om nieuw beleid te kunnen uitvoeren.
Groene investeringen zijn hier een mooi voorbeeld van. Hier gaat het om innovatie. Om dit te kunnen bereiken moet er binnen de staatssteunregels ruimte worden gecreëerd en aangepast zodat deze regels ook hier werken.
Dit najaar wordt een eerste concept verwacht, waarbij de traditionele regels voor staatssteun worden aangepast. De vrees is dat anders de Green Deal niet van de grond kan komen. Die Green Deal blijft ook voor Nederland belangrijk. Niet voor niets werd er vorig jaar op Prinsjesdag aangekondigd dat er flink geïnvesteerd zou gaan worden in duurzaamheidsmaatregelen en inmiddels weten we dat dat jaar ook het geval is: er wordt fors geïnvesteerd in het Klimaatfonds.
De door het kabinet bedachte regeling voor het opkopen van boerenbedrijven vanwege de stikstofcrisis zou door de Europese Commissie echter als marktverstorend worden aangemerkt. Er heerst dus een voortdurende spanning tussen enerzijds het willen bijdragen aan een betere aarde voor volgende generaties en het behoud van concurrentie tussen verschillende agrarische bedrijven.
Wordt vervolgd, zullen we maar zeggen. Bij Europa Decentraal blijven we de ontwikkelingen nauwgezet volgen en terugkoppelen naar gemeenten, provincies en waterschappen.
Conclusie
Tot slot: ik heb u mee willen nemen in de koppeling van de rijksbegroting en Europees beleid. Dit alles vanuit een Europees decentraal perspectief. Of het nu gaat om het opzeggen van Russische contracten, verminderen van stikstof of het plaatsen van laadpalen: de drie zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Zo ook Rijksbeleid en Europees beleid. Veel beleid wat in Brussel wordt gerealiseerd heeft daarmee direct zijn uitwerking in de decentrale praktijk. Dat heeft het afgelopen jaar wel uitgewezen.
