Interview met Michiel van der Hagen van de Groene Metropoolregio
Het vijfde sanctiepakket van de Europese Unie vereist dat aanbestedende diensten vanaf 10 oktober 2022 geen contracten meer hebben met Russische bedrijven. Het beëindigen van die contracten op zo’n korte termijn heeft nogal wat voeten in de aarde. Veel decentrale overheden hebben een contract met het Russische Gazprom voor de levering van gas. Kenniscentrum Europa Decentraal sprak met Michiel van der Hagen van de Groene Metropoolregio over de aanbestedingsrechtelijke uitdagingen die komen kijken bij de zoektocht naar een nieuwe leverancier.
Welk contract hebben jullie nu met Gazprom?
Het contract met Gazprom is een ‘grijs’ gascontract dat zij gewonnen hebben omdat ze de laagste prijs boden. Het is in 2017 afgesloten en de einddatum is 1 januari 2023. Wij hebben dit als samenwerkingsverband van gemeenten (de ‘Groene Metropoolregio’) aanbesteed en de deelnemende gemeenten zijn grotendeels dezelfde gebleven.
Kwam het contract met Gazprom van de Groene Metropoolregio boven de aanbestedingsgrens?
Met de Groene Metropoolregio zaten we in 2017 gezamenlijk inderdaad boven de Europese aanbestedingsdrempel. We kopen als groep in en per groep spreken we een prijs af, maar per gemeente komt er een contract.
Het contract met Gazprom regelt niet de inkoopprijs van het gas; dat regelen we zelf. We ‘klikken’ de prijzen op de energiemarkt en de leverancier moet dat dan voor die prijs aan ons leveren.
Wat is de stand van zaken wat betreft het vinden van een nieuwe leverancier?
Voor het nieuwe gascontract vanaf 1 januari 2023 lag de waarde ook boven het drempelbedrag. Daarom hebben wij een Europese aanbestedingsprocedure uitgeschreven waarin wij een nieuwe leverancier hebben gevonden: Eneco. Het nieuwe contract is inmiddels definitief aan die leverancier gegund.
Welke alternatieven bestaan er nu wat betreft gasleveranciers in Nederland?
We weten dat de zakelijke gasmarkt beperkt is. Bij onze aanbestedingen hebben 3 partijen interesse getoond.
Hoe heeft Eneco de aanbesteding gewonnen?
De aankondiging is op 18 februari gepubliceerd. De Groene Metropoolregio wil veel gas besparen en vergroenen. In 2030 willen we 55% minder gas gebruiken maar dan moet het gas dat we wel gebruiken ook 100% groen zijn. Verduurzamen van gas kan op twee manieren: Je kunt certificaten (garantie van oorsprong) kopen die garanderen dat het gas dat jij verbruikt opgewekt is uit hernieuwbare bronnen (zoals vergisting van GFT-afval) of je kunt de CO2-uitstoot compenseren door een certificaat dat toont dat je uitstoot elders is gecompenseerd, bijvoorbeeld door het planten van bomen. Of dat in de praktijk ook gebeurt is minder goed controleerbaar. Daarom wil de Groene Metropoolregio de uitstoot niet compenseren met certificaten, maar wil echt groen gas. Eneco kon aan die eis voldoen.
Hoe stijgen de prijzen met dit nieuwe contract?
De prijsverhoging is fors, maar is wel in lijn met andere aanbestedingen. De kale gasprijs ligt momenteel in het algemeen heel hoog en dan komen daar nog energiebelasting, btw, transportkosten en dergelijke bovenop. Het is echter moeilijk om de prijs te volgen. Ik vraag mijn adviseur vaak: ”Wat doet de gasprijs nu?” en hij reageert dan met de vraag: “Welke?”, want het hangt ook af van de tijd, hoeveelheid, voorwaarden van levering en dergelijke. Hoe verder je vooruit koopt, hoe lager de prijzen zijn, geldt over het algemeen.
Probleem met het vijfde sanctiepakket is dat onze leverancier maar een klein deel van de keten is. Zolang Gazprom en bijvoorbeeld Wingas gas op de Europese markt kunnen brengen, blijft er Russisch gas in de pijpleiding zitten. Dan maakt het niet uit wie het gas uiteindelijk afneemt, want Russische gasbedrijven verdienen toch aan het op de markt brengen van het gas. Het is vergelijkbaar met een badkuip waar iemand aan één kant water in stort en een ander er aan de andere kant wat uithaalt. Natuurlijk willen wij niet weer bij Gazprom terecht gekomen, maar de vraag is ook hoeveel Russisch gas we kopen en dat is niet precies te zeggen. Het huidige sanctiepakket helpt niet zolang Rusland nog gas aan Europa mag blijven verkopen. Ook komt met het opzeggen van ons contract onze ingekochte positie vrij en als we dat doen, kan Gazprom daar tot anderhalf miljoen euro aan verdienen.
Ik vraag mijn adviseur vaak: ‘Wat doet de gasprijs nu?’ en hij reageert dan ‘Welke?’”
Op 23 juni is de beleidsregel voor het aanvragen van ontheffing gepubliceerd. Gaan jullie ontheffing aanvragen?
Of we een ontheffing aanvragen, is aan onze bestuurders. Wij onderzoeken in ieder geval de voor- en tegenargumenten en zullen een advies gaan uitbrengen. De tijd begint te dringen, dus er zullen snel knopen doorgehakt moeten worden. Ook onze beoogde nieuwe leverancier stelt aanvullende voorwaarden aan een extra contract voor de periode oktober tot december 2022. Er moet snel duidelijkheid komen, want half augustus moeten zij weten of ze op 1 oktober onze leverancier worden. Dat is kort na het zomerreces. Elk college moet daarom snel besluiten om de ontheffing aan te vragen. Het is dus aan te raden om in ieder geval snel een standpunt in te nemen.
Zien jullie een mogelijkheid om het huidige contract te verkorten om de deadline van 10 oktober te halen?
We kunnen het bestaande contract sowieso opzeggen op basis van het sanctiepakket. Hiervoor hoeven we als gevolg van de sancties geen boete te betalen. Je zult wel een boete moeten betalen als je contract onder de drempelwaarde uitkomt en het sanctiepakket niet van toepassing is.
Als Gazprom daarentegen het contract opzegt kunnen we tenminste onze geklikte positie behouden of doorgeven. In dat geval zit je wel zonder gasleverancier, maar als je geen leverancier hebt, zit je nog niet direct feitelijk zonder gas. De netbeheerder moet je dan nog daadwerkelijk afsluiten.
Zijn er mogelijkheden om het aankomende contract eerder te laten ingaan?
Het huidige contract kan niet eerder ingaan; dan zou er een nieuw contract moeten worden opgesteld voor drie maanden. ‘Klikken’, vooruit gas in kopen voor een vastgestelde prijs, wordt dan lastig. Dan moeten we waarschijnlijk tegen een vast tarief gas afnemen bij de beoogde leverancier. Of we daarvoor de besluitvormende termijn gaan halen is lastig.
Welke financiële voordelen ontvangt Gazprom als er geen ontheffing wordt verleend en het contract met hen beëindigd wordt?
Als we 1 oktober opzeggen zijn we waarschijnlijk de geklikte posities voor oktober, november en december kwijt. Gazprom heeft de geklikte prijzen doorgegeven aan leveranciers en producenten. Als wij eenzijdig opzeggen, krijgen we geen boete dankzij de sancties maar zijn we ook de geklikte posities kwijt. Alleen bij wederzijdse opzegging, of als Gazprom wanpresteert, moeten ze de geklikte positie teruggeven aan ons. Anders houden ze die vastgeklikte positie en kunnen ze die doorverkopen aan een ander. Zo kunnen ze er heel fors aan verdienen.
Je moet voldoen aan de maatregelen uit het sanctiepakket, anders pleeg je een economisch delict.”
Wat zou een gemeente moeten doen die nog geen nieuwe leverancier heeft, maar ook geen ontheffing verleend krijgt?
Dan wordt het wel echt lastig. Je moet namelijk voldoen aan de maatregelen uit het sanctiepakket, anders pleeg je een economisch delict. Ontheffing aanvragen is dus een optie, net als de aanbesteding opnieuw uitzetten, maar het contract moet hoe dan ook voor 10 oktober 2022 opgezegd worden.
Ik ben zelf echter een jaar bezig geweest met deze aanbesteding, dus gemeenten gaan het niet redden om op de normale wijze een nieuw contract af te sluiten en dat op tijd in werking te laten treden. Je kunt duurzaamheidsvereisten en dergelijken er eventueel wel uit laten maar je bent zo twee maanden verder met het aanbesteden van een gascontract, ook in het snelste geval. Dus ook als je nú begint, ben je eigenlijk al te laat is mijn inschatting.
Met dank aan
Michiel van der Hagen, projectleider bij de Groene Metropoolregio
Meer informatie
Aanbesteden, Kenniscentrum Europa Decentraal
FAQ Aanbestedingen en contracten met Russische gasleveranciers, Kenniscentrum Europa Decentraal
Sanctiepakket Rusland, Expertisecentrum Aanbesteden PIANOo
Ontheffingsaanvraagloket, Rijksdienst voor Ondernemend Nederland
