Wij begrepen dat overheidsbedrijven ook onder de Open Data Richtlijn vallen. Onze stichting is door de gemeente opgericht om bepaalde diensten op het gebied van energievoorziening te verrichten. Aangezien de gemeente een grote invloed op het beleid van de stichting heeft, kwalificeert onze stichting als een overheidsbedrijf in de zin van de Mededingingswet. Wordt onze stichting ook volgens de Open Data Richtlijn als overheidsbedrijf gezien? En zo ja, wat voor informatie zouden wij dan voor hergebruik beschikbaar moeten maken?
Antwoord in het kort
Ja, de stichting voldoet aan de voorwaarden van artikel 1 van de Open Data Richtlijn (hierna: de richtlijn). De gemeente kan doorslaggevende invloed op het beleid van de stichting uitoefenen. De richtlijn is daarnaast alleen van toepassing op overheidsbedrijven die actief zijn in bepaalde sectoren. Bovendien moet het gaan om informatie die de stichting ten behoeve van een dienst van algemeen belang heeft vergaard. Nieuw aan deze richtlijn is dat een overheidsbedrijf niet meer verplicht is om een verzoek tot hergebruik van de informatie in te willigen.
Overheidsinformatie
De Richtlijn inzake open data en hergebruik van overheidsinformatie (Open Data Richtlijn) vervangt de Richtlijn hergebruik overheidsinformatie (PSI-richtlijn) uit 2003. Die was door de snelle technologische veranderingen namelijk niet meer geschikt. Het doel van de Open Data Richtlijn is om het gebruik van open data in het bezit van openbare lichamen en overheidsondernemingen te bevorderen en daardoor innovatie in producten en diensten te stimuleren.
Onder overheidsinformatie vallen alle documenten die openbare lichamen van de lidstaten – daaronder vallen ook overheidsondernemingen – verzamelen, produceren en verspreiden in het kader van hun publieke taak (artikel 1 Open Data Richtlijn). Het gaat hierbij om informatie waarvan de overheidsorganisatie zelf over de intellectuele eigendomsrechten beschikt en die wettelijk gezien openbaar moet zijn. Informatie waarbij rechten van derden betrokken zijn of waarop wettelijke beperkingen rusten, zoals privacy- of auteursrecht, vallen niet onder de richtlijn.
Openbare lichamen moeten overheidsinformatie die onder de Open Data Richtlijn valt klaar maken voor hergebruik. Dit betekent dat het document in een open, machineleesbaar en toegankelijk format moet worden opgesteld, samen met eventuele metadata (data over data) die de context van de informatie verduidelijkt. Documenten zijn machineleesbaar wanneer het bestandsformaat een zodanige structuur heeft dat softwaretoepassingen gemakkelijk specifieke gegevens in het document kunnen identificeren, herkennen en extraheren.
Is de stichting aan te merken als een overheidsbedrijf?
De regels van de Open Data richtlijn gelden voor openbare lichamen van de lidstaten, zoals staats-, regionale en lokale overheidsinstanties, publiekrechtelijke instellingen of samenwerkingsverbanden van deze instellingen. Daarnaast vallen ook musea, bibliotheken en archieven onder de richtlijn.
In beginsel vallen overheidsbedrijven er ook onder. Een overheidsbedrijf wordt in artikel 2 lid 3 van de richtlijn gekwalificeerd als: een onderneming waarop een openbaar lichaam direct of indirect een overheersende invloed kan uitoefenen, uit hoofde van eigendom, financiële deelname of voor de onderneming geldende voorschriften.
Overheerst de invloed van de gemeente op het beleid van de stichting en de voor de onderneming geldende regelingen en voorschriften? Dan kan de stichting dus als overheidsbedrijf worden aangemerkt.
Welke overheidsbedrijven vallen onder de nieuwe regels?
Alleen ondernemingen die in bepaalde sectoren actief zijn vallen onder de definitie van de Open Data Richtlijn (artikel 1). Het betreft overheidsbedrijven in de volgende sectoren:
- Water- en energievoorziening, vervoer en postdiensten, zoals bepaald in Richtlijn 2014/25/EU;
- Openbaar personenvervoer per spoor en over de weg, zoals bepaald in Verordening (EG) nr. 1370/2007;
- Luchtvaartdiensten, zoals bepaald in Verordening (EG) nr. 1008/2008;
- Diensten op het zeevervoer, zoals bepaald in Verordening (EEG) nr. 3577/92.
De Open Data Richtlijn is bovendien alleen van toepassing op de hergebruik van bepaalde informatie en dus de documenten waarin deze informatie is opgenomen. Namelijk documenten die:
- zijn geproduceerd binnen de context van het leveren van diensten van algemeen belang;
- verband houden met activiteiten die rechtstreeks blootstaan aan concurrentie, zoals bepaald in artikel 34 van Richtlijn 2014/25;
- niet op grond van artikel 1 lid 2 zijn uitgezonderd van de toepassing van de Open Data Richtlijn. Het gaat hierbij om documenten waar de organisatie bijvoorbeeld niet zelf de intellectuele-eigendomsrechten van bezit of die gevoelige gegevens bevatten.
Partijen dienen zelf na te gaan of zij informatie verzamelen en informatie in bezit hebben die in aanmerking komt voor hergebruik. De stichting verricht diensten op het gebied van energievoorziening waardoor die onder de herziene regels van de Open Data Richtlijn valt. De stichting dient vervolgens zelf te beoordelen om welke informatie het gaat voordat het deze ter beschikking stelt.
Hoe wordt overheidsinformatie hergebruikt en kunnen wij daarvoor kosten in rekening brengen?
Bepaalde openbare informatie over bijvoorbeeld burgers, gebouwen, wegen en klimaat kan ook door andere entiteiten gebruikt worden. Zo kan een onderneming met behulp van data die de overheid verzamelt over de bezetting van parkeerplaatsen binnen de gemeente een applicatie ontwikkelen om automobilisten te laten weten waar ze het beste kunnen parkeren. Derden mogen de overheidsinformatie echter ook voor niet-commerciële doeleinden gebruiken.
Openbare lichamen moeten overheidsinformatie die onder de richtlijn valt voor hergebruik verplicht beschikbaar stellen naar aanleiding van een concreet verzoek. De richtlijn verplicht niet tot het actief ter beschikking stellen van overheidsinformatie als open data. Bij het in behandeling nemen van een verzoek kunnen bijvoorbeeld voorwaarden per verzoeker worden gesteld, zoals het vermelden van welk openbaar lichaam de data afkomstig is bij herpublicatie. Daarnaast kunnen er door de verstrekker bepaalde kosten in rekening worden gebracht, zoals voor de anonimisering van persoonsgegevens.
In tegenstelling tot openbare lichamen zijn overheidsbedrijven echter niet verplicht om aan een verzoek om hergebruik gevolg te geven. Ook mogen zij in beperkte gevallen een vergoeding vragen voor het beschikbaar stellen van informatie voor hergebruik.
Andere regels
In de Open Data Richtlijn zijn eveneens bepalingen opgenomen over het beschikbaar stellen van dynamische data en ‘real-time data’ via Application Programme Interfaces (APIs). Dit gaat bijvoorbeeld over data die overheden en overheidsbedrijven verzamelen via sensoren in de openbare ruimte. Ook gelden er strengere regels voor het in rekening brengen van kosten voor hergebruik en voor exclusieve overeenkomsten die in het kader van hergebruik tussen publieke instanties en bedrijven worden gesloten.
Verder stelt de richtlijn een Europese lijst vast met documenten (hoogwaardige datasets) die gratis in alle lidstaten beschikbaar zouden moeten zijn, omdat hergebruik daarvan belangrijke voordelen biedt voor de samenleving, het milieu en de economie. Het gaat hierbij om:
- Geospatiale data, zoals nationale en lokale kaarten;
- Aardobservatie en milieu, zoals energieverbruik en satellietbeelden;
- Meteorologische data, zoals weersvoorspellingen;
- Statistiek, zoals demografische en economische indicatoren;
- Bedrijven en eigendom van bedrijven, zoals handelsregisters en registratienummers;
- Mobiliteit, zoals verkeersborden en binnenwateren.
De Europese Commissie stelt voor deze zes categorieën nog nadere regelingen op over het hergebruik van dit soort documenten en de technische vereisten. Bibliotheken, musea en archieven hoeven de data op de lijst niet gratis beschikbaar te stellen. De kosteloze beschikbaarstelling van genoemde data geldt ook niet voor overheidsondernemingen indien dat tot concurrentieverstoring in de relevante markten zou leiden.
Sinds wanneer gelden de regels van de Open Data Richtlijn?
De Open Data Richtlijn moest uiterlijk op 17 juli 2021 zijn omgezet. In Nederland is dit nog niet gebeurd. Volgens het Ministerie van Buitenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties is het gebrek aan capaciteit en het prioriteren van de COVID-19 crisis daarvoor de reden. Het Nederlandse wetsvoorstel is nog in behandeling.
De Raad van State heeft op 24 oktober 2022 advies gegeven over het voorstel. Het adviesorgaan adviseert om het wetsvoorstel niet in te dienen bij de Tweede Kamer, tenzij de regering het aanpast. Het kabinet heeft enkele weken geleden laten weten dat het wetsvoorstel voor de zomer naar de Tweede Kamer wordt gestuurd.
De Commissie is in september 2021 een inbreukprocedure gestart tegen de lidstaten die deze Europese regels niet tijdig hebben omgezet. In februari 2023 heeft de Commissie bekend gemaakt dat het Nederland en een aantal andere lidstaten voor de rechter daagt vanwege de niet-omzetting van de Open Data Richtlijn.
Meer informatie
Hergebruik overheidsinformatie, Kenniscentrum Europa Decentraal
Open data, Rijksoverheid
Wet hergebruik overheidsinformatie, Vereniging van Nederlandse Gemeenten
