Wij kijken terug op een bijzonder geslaagd Jubileumevent naar aanleiding van ons 20-jarig bestaan! De opkomst was goed: vele betrokkenen uit de decentrale praktijk, (voormalige) medewerkers en vertegenwoordigers van overheidsorganen wisten hun weg naar de Willemshof te vinden voor een mooie bijdrage van directeur-generaal Digitalisering en Overheidsorganisatie (Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties) Marieke van Wallenburg, een prikkelend panelgesprek over de digitaliseringsopgave en terug én vooruitblik van directeur-bestuurder Fenna Pols. Onderstaand verslag geeft enkele hoogtepunten van het evenement weer, in woord en beeld.
Digitale revolutie
Na een woord van welkom door dagvoorzitter Barend Tensen (Communicatieadviseur KED) beet DG Marieke van Wallenburg het spits af. “Al twee decennia helpt KED decentrale overheden bij allerlei vragen over Europees recht en beleid. Sinds een korte tijd horen daar ook de uitdagingen op het gebied van digitalisering bij. Dat is logisch, want de digitale revolutie verandert de manier waarop wij leren, samenleven maar bijvoorbeeld ook hoe we onze zorg, vakantie of financiën regelen. Veel handelingen, zoals het vernieuwen van een paspoort of het aanvragen van parkeervergunningen, gaan tegenwoordig digitaal.”
Kansen en risico’s
Digitalisering biedt ook kansen volgens Van Wallenburg, zoals extra hulpmiddelen om de klimaatdoelen te behalen. Nederland heeft door de aanwezigheid van universiteiten en door zijn goede concurrentiepositie een prima startpunt om optimaal te profiteren. Toch zijn er ook risico’s. “Denk maar aan de gemeente Buren die het slachtoffer werd van een ransomware-aanval. Het andere risico is de machtspositie van de Big Tech bedrijven, zoals Instagram of Tiktok. Ze genereren een eindeloze stroom video’s die op je profiel is afgestemd met een algoritme dat ertoe leidt dat wij gevoed worden met informatie die in onze eigen ‘bubbel’ past. Dat heeft in het slechtste tot gevolg dat we mensen in andere bubbels niet meer begrijpen waardoor er polarisatie ontstaat die onze democratische rechtsstaat bedreigt.”
Van Wallenburg vervolgde: “2,5 miljoen mensen in Nederland lopen digitaal vast en kunnen zaken niet digitaal met de overheid regelen. We moeten voorkomen dat digitalisering zo bijdraagt aan een nieuwe vorm van ongelijkheid. Het Kabinet heeft gezegd dat de overheid nu de regie moet nemen in het digitaliseringsdebat en met andere lidstaten in Europa aan een versterking van het digitale fundament in onze samenleving moet werken.”
“We moeten voorkomen dat digitalisering bijdraagt aan een nieuwe vorm van ongelijkheid.”
Het belang van vragen stellen
Europese regelgeving op digitaal terrein roept nieuwe vragen op. Zoals de AI-verordening op het gebied van wat wel en niet toegestaan is met kunstmatige intelligentie en ten aanzien van de Single Digital Gateway over de informatie die decentrale overheden moeten aanleveren. “Via het digitale portaal wordt het makkelijker voor Europeanen om zaken met de lokale overheid te regelen. Heel praktisch betekent dit dat we informatie moeten aanleveren over het vervullen van de verplichtingen uit deze regels, zodat ook buitenlandse EU-burgers in Nederland goed digitaal hun weg vinden.”
“Wij helpen jullie daarbij: BZK heeft een ‘spoorboekje’ ontwikkeld. Maar gebruik vooral ook de kennis die bij KED ruimschoots aanwezig is. Hiernaast nog een ander advies: breng de risico’s in kaart. Creëer inzicht in de risico’s als het gaat om digitalisering in je organisatie, bijvoorbeeld het algoritme dat je gebruikt.” Van Wallenburg benadrukte dat het belangrijk is om de basis op digitaal terrein op orde te hebben en erop te letten dat iedereen mee kan doen en regie heeft over zijn eigen leven in de digitale wereld. Om hiertoe te komen hebben we een digitale overheid nodig die goed werkt voor iedereen en het goede voorbeeld geeft. “Durf ook vooral vragen te stellen wanneer je het niet begrijpt”, drukte zij de toehoorder op het hart. “De digitalisering eist van ons dat we dat durven en in actie komen. Alleen zo blijven Nederlandse overheden aangesloten op de Europese regelgeving die er op hen af komt.” Van Wallenburg sloot af met een felicitatie voor 20 jaar KED.
Panelgesprek
Na een woord van dank voor de inspirerende bijdrage van de DG was het tijd voor het panelgesprek. Onder leiding van moderator Barend Tensen werd het thema digitalisering in de EU verder uitgediept door een driekoppig panel. Rian van Dam, burgemeester van de gemeente Hollands Kroon en VNG commissielid informatiesamenleving, vergeleek de huidige opgave voor gemeenten met de invoering van de AVG enkele jaren geleden. Belangrijk verschil; er komt nu nog veel meer wetgeving op gemeenten af en dat brengt uitdagingen met zich mee. Vincent Lokin, waterschapsbestuurder van waterschap De Dommel en bestuurslid van de Unie van Waterschappen, stelde dat het decentrale overheden weliswaar lukt om het bij te benen, maar benoemt ook dat een gebrek aan personeel en gebrekkige organisatie struikelblokken kunnen vormen: “Ik durf te stellen dat we daar nog onvoldoende op georganiseerd zijn.”
Noodzaak EU
Op de vraag naar de noodzaak van de EU bij de digitaliseringsopgave antwoorde Dutch Urban Envoy Karen van Dantzig (BZK), met een luid en duidelijk ‘ja’. “Digitalisering kent geen grenzen, dus het is belangrijk dat we Europese waarden terugzien. De DG zei het ook al: we willen geen Amerikaans of Chinees systeem: het Europese is wat ons bindt. Europa kan decentrale overheden helpen om grensoverschrijdende vraagstukken in de digitaliseringssfeer aan te pakken. Dit wordt steeds belangrijker, onder meer als gevolg van het nastreven van de doelen van de Green Deal.”
“Digitalisering kent geen grenzen, dus het is belangrijk dat we Europese waarden terugzien.”
Gouden tips
Gevraagd naar een ‘gouden tip’ om de moeilijkheden die er nog liggen te overwinnen wordt vooral het efficiënt gebruiken van beschikbare kennis benadrukt. Veel kan opgelost worden door capaciteit te bundelen en naar (grotere) buurgemeenten of andere decentrale overheden te kijken. Ook kan de uitwisseling van jonge ambtenaren, die in een gedigitaliseerde wereld zijn opgegroeid, bijdragen aan het verspreiden van de noodzakelijke kennis. Lokin voegde toe dat het ook een kwestie is van ‘gewoon doen’. “Dan kom je er ook achter hoe het beter kan, want het is zeer complexe materie.”
Hoger op de agenda
Van Dam voegde hieraan toe dat digitalisering vaak als onderdeel van de bedrijfsvoering beschouwd wordt, wat in de politieke arena bij de toewijzing van budget vaak achteraan staat. Het is nodig dat het onderwerp hoger op de politieke agenda komt. Lokin vatte het samen: “De techniek bepaalt wat kan, de wetgever bepaalt wat moet en de bestuurders bepalen wat we willen. Die laatste ruimte blijft nog vaak onbenut. Het is tijd om de boel een beetje op te klooien. Het is vrij gênant. We zitten al 22 jaar in de 21e eeuw. Dit moet uit de taboesfeer.”
“Het is er gewoon”, vulde Van Dam hem aan. “De uitdaging is dat we ons als bestuurders er goed toe verhouden, dan kom je ook tot schadebeperking. Er is innovatie en vooruitgang enerzijds en anderzijds moeten we het ook beheersbaar en prettig houden, voordat we in een samenleving zitten waarin we geen regie meer hebben. Alles transparant organiseren is onze bestuurlijke opdracht.”
“We zitten al 22 jaar in de 21e eeuw. Dit moet uit de taboesfeer.”
Van Dantzig voegde hieraan toe dat de groene transitie en de digitale wereld nu te veel als aparte werelden worden gezien. “De groene transitie heeft slimme oplossingen nodig. Digital twins zijn aansprekende voorbeelden maar ook satelietdata en blockchain, het gebruik van drones en dergelijke kunnen helpen. Ook datacentra moeten duurzaam zijn en iets bijdragen aan de leefomgeving.”
Stuwende kracht achter digitalisering
Wanneer het panel gevraagd wordt naar de stuwende krachten voor digitalisering, wordt aangestipt dat vooral bij de overheid ligt. Er is echter een tekort aan mensen die anderen kunnen inspireren. Wat kan gedaan worden om een disbalans in de digitalisering tussen de verschillende gemeenten in Nederland te voorkomen. Volgens Rian van Dam moet ingezet worden op slimme samenwerking. Dat is een aandachtspunt van de VNG Commissie Informatiesamenleving waarin zij plaats heeft. “Daar zitten verschillende bestuurders in uit alle delen van het land, groot en klein. Verschil is onvermijdelijk maar dat betekent wel dat we moeten samenwerken. Prioriteiten verschillen en dat is ook goed, maar slim samenwerken gaat ons verder helpen.”
Moderator Barend Tensen concludeert dat er nog flink wat ‘zendingswerk’ te doen is en bedankt de panelleden voor de inzichten die ze gedeeld hebben.
Fenna Pols: terug- en vooruitblik
Ten slotte blikte directeur-bestuurder Fenna Pols met groot plezier terug op twintig jaar KED, waarvan zij een groot gedeelte heeft meegemaakt. Zij licht er een paar belangrijke gebeurtenissen uit: van het Nederlandse voorzitterschap tot de recente vragen over contracten met Russische leveranciers. Het KED team heeft keihard gewerkt om medeoverheden hierin op weg te helpen. In de loop der jaren heeft KED vragen beantwoord over Europese regels op allerlei onderwerpen, van complexe vragen over staatssteun en aanbesteden tot heel praktisch over laadpalen en overlast gevende dieren in de stad. Deze diversiteit laat zien hoezeer Europese regels alle aspecten van gemeenten, provincies en waterschappen raken.
Over de toekomst is Pols zeer positief. “Mensen vinden het, mede door de nieuwe geopolitieke realiteit, weer belangrijk om in Europees verband met elkaar verbonden te zijn. KED heeft decentrale overheden de afgelopen twintig jaar bij willen staan en in die periode zijn er zo’n honderd mensen aan het kenniscentrum verbonden geweest, waarvan velen in de zaal aanwezig. Het zijn onze ambassadeurs.” Daarmee sloot Pols het officiële gedeelte af en verzocht de aanwezigen om gezamenlijk het glas te heffen en te toosten op twintig jaar KED!
