De Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State heeft bepaald dat niet-belanghebbenden in sommige gevallen in beroep kunnen gaan bij de bestuursrechter tegen omgevingsbesluiten. Dit volgt uit het ‘Varkens in Nood’-arrest van het Europees Hof van Justitie. Niet-belanghebbenden moeten wel een zienswijze hebben ingediend tijdens de voorbereidingsprocedure van een besluit. Tevens moet er voldaan zijn aan het relativiteitsvereiste. Ook decentrale overheden hebben te maken met de verruimde toegang tot de bestuursrechter bij verschillende omgevingsbesluiten.
Achtergrond: het ‘Varkens in Nood’-arrest
Het Europees Hof van Justitie deed begin dit jaar uitspraak in de zaak ‘Varkens in Nood’. In het hoofdgeding procedeerden verschillende partijen tegen een vergunning die de gemeente Echt-Susteren had verleend voor het uitbreiden van een varkensstal. Volgens het Nederlandse bestuursrecht (artikel 8:1 Awb) kunnen alleen belanghebbenden beroep instellen tegen een besluit. Artikel 6:13 Awb legt de drempel voor toegang tot de rechter nog iets hoger, door te bepalen dat alleen belanghebbenden die een zienswijze hebben ingediend tijdens de voorbereidingsprocedure van een besluit beroep mogen instellen. De rechtbank Limburg vroeg het Europees Hof of deze bepaling, in gevallen waar die betrekking heeft op omgevingsbesluiten, in strijd was met het Verdrag van Aarhus. Dit Verdrag waarborgt de rechten van burgers betreffende toegang tot informatie, inspraak in besluitvorming en toegang tot de rechter wat betreft milieuaangelegenheden. Denk hierbij aan het verstrekken van vergunningen voor (landbouw)industrie, de aanleg van (spoor)wegen of het vaststellen van bestemmingsplannen. Het Europese Hof concludeerde in het ‘Varkens in Nood’-arrest dat de beperkte toegang tot de rechter, zoals dat nu geregeld is in het Nederlandse milieurecht, in strijd is met het Verdrag van Aarhus.
Gevolgen voor het Nederlands recht
De Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State (ABRvS) heeft dusverre in twee uitspraken verduidelijkt wat het arrest van het Europees Hof betekent voor het Nederlands bestuursrecht. Allereerst dient een wetswijziging doorgevoerd te worden om te voldoen aan de Europese regelgeving. Totdat deze wetswijziging van kracht is, dienen de uitspraken van de Afdeling als oplossing voor de praktijk. Verder merkt de Afdeling op dat het ‘Varkens in Nood’-arrest betrekking heeft op beroepen tegen zogenaamde Aarhus-besluiten. Dit zijn besluiten die binnen het toepassingsgebied van het Verdrag van Aarhus vallen. De Afdeling stelt dat het een onwerkbare situatie is voor de rechtspraak om vooraf aan te geven welk besluit een Aarhus-besluit is. In afwachting van een oplossing van de wetgever kiest de Afdeling voor een ruimhartige uitleg. Dit betekent dat de toegang tot de bestuursrechter verruimd wordt in alle omgevingsrechtelijke zaken waarin de uitgebreide openbare voorbereidingsprocedure van toepassing is.
Wie mag er in beroep tegen omgevingsbesluiten?
In haar eerste uitspraak van 14 april 2021 heeft de Afdeling bepaald dat het recht van belanghebbenden om in beroep te gaan niet meer afhankelijk is van het indienen van een zienswijze. Bovendien kunnen belanghebbenden in beroep tegen alle onderdelen van het besluit, ongeacht of zij een zienswijze hebben ingediend of de onderdelen van het besluit die een ingediende zienswijze beslaat. In haar tweede uitspraak van 4 mei 2021 stelt de Afdeling dat niet-belanghebbenden die een zienswijze hebben ingediend ook in beroep kunnen bij de bestuursrechter. Dit kan alleen als de zienswijzeprocedure open stond voor iedereen. Het beroep kan dan zowel over de procedure als over de inhoud van het besluit gaan. Wel moeten niet-belanghebbenden rekening houden met het relativiteitsvereiste. Dit houdt in dat iemand geen beroep kan doen op een rechtsregel indien die regel niet geschreven is om zijn of haar belangen te beschermen. De Raad van State heeft een infographic gemaakt die de hooflijnen van de nieuwe en oude situatie in beeld brengt.
Bron
ABRvS 4 mei 2021, ECLI:NL:RVS:2021:953
ABRvS 14 april 2021, ECLI:NL:RVS:2021:786
Uitspraak 14 januari 2021, C‑826/18, ECLI:EU:C:2021:7 (Varkens in Nood)
Meer informatie
Niet-belanghebbende kan soms toch bij bestuursrechter in beroep tegen omgevingsbesluit, Raad van State
Ruimere toegang tot de bestuursrechter bij omgevingsrechtelijke besluiten, Raad van State
