De Europese Commissie is bezorgd over de manier waarop Nederland de Europese verplichtingen rondom het mestbeleid implementeert. Voorheen mochten boeren in Nederland dankzij een uitzondering (derogatie) uit Brussel meer mest uitrijden dan in andere landen. Deze uitzonderingspositie wordt afgebouwd en zal in 2026 eindigen. Minister Piet Adema van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit wilde het jaar 2023 zien als ‘overgangsjaar’ voor verschillende maatregelen. Eurocommissaris Virginijus Sinkevičius heeft begin december echter een brief gestuurd naar de minister waarin hij aangeeft dat Nederland de implementatie van de Europese mestregels niet kan uitstellen.
Wat houdt de mestderogatiebeschikking in?
De Europese Unie stelt regels voor meststoffen, met als doel het het herstel van natuur- en waterkwaliteit en het inperken van stikstoffen. Dit is nodig om te voldoen aan de doelen van de Green Deal en de Kaderrichtlijn Water (KRW). Zo mogen boeren in de EU maximaal 170 kilo stikstof per hectare uitrijden. Nederland genoot al jaren een uitzondering (‘derogatie’) op deze regel: voor Nederlandse boeren was dit 230 tot 250 kilo.
Vorig jaar is de Europese Commissie met een beschikking gekomen die een einde maakt aan de Nederlandse uitzonderingspositie. Er wordt een afbouwperiode ingesteld tot 2026, waardoor Nederlandse boeren in 2026 niet meer mest mogen uitrijden dan boeren in andere Europese landen. De kwaliteit van het grond- en oppervlaktewater in Nederland is namelijk onvoldoende als gevolg van nitraten, stoffen die te vinden zijn in mest, die zich uitspoelen in de grond.
Recente ontwikkelingen
Minister Adema heeft op 2 december 2022 in een Kamerbrief gesteld dat in 2023 nog niet aan de nieuwe voorwaarden voldaan hoefde te worden, maar dat het een overgangsjaar zou zijn. Nieuwe maatregelen zouden pas in 2024 van kracht worden. Dit is in Brussel niet goed gevallen, met als gevolg de brief van Eurocommissaris Sinkevičius van 19 december waarin hij zijn bezorgdheid uit over de vertraging en aangeeft dat er in 2023 wel degelijk stappen gezet moeten worden naar aanleiding van de derogatiebeschikking. Wanneer hier niet aan wordt voldaan, dreigt hij ermee dat de afbouwperiode tot 2026 komt te vervallen, waardoor Nederlandse boeren per direct minder mest mogen uitrijden
De gevolgen
Om dit te voorkomen, heeft minister Adema in een Kamerbrief van 20 januari 2023 aangegeven dat verschillende maatregelen versneld ingevoerd worden. Zo moeten bufferstroken aangelegd worden tussen de akker en water, waarop niet bemest mag worden. Deze maatregel gaat in vanaf 1 maart 2023 in plaats van 1 januari 2024.
Ook gaat het om maatregelen rond het inzaaien van vanggewassen op zand- en lössgrond. Het tijdig (voor 1 oktober) inzaaien van zulke gewassen vermindert namelijk de uitspoeling van meststoffen naar grondwater. De minister zal de komende maanden met een systematiek komen om landbouwers die later dan 1 oktober vanggewassen inzaaien te korten op de stikstofgebruiksnorm.
Een ander punt waar de Commissie kritisch op is, zijn met nutriënten verontreinigde gebieden. Dit zijn gebieden waar de derogatie sneller wordt afgebouwd. Per 2025 mag daar 20% minder stikstof uitgestoten worden. Nederland had de eerste stap voor het aanwijzen van deze gebieden in januari 2023 moeten zetten. De minister wijst nu drie waterschappen aan als verontreinigd gebied. Dit zijn gebieden in de waterschappen Noord-Hollands Noorderkwartier, Brabantse Delta en Delfland. Hierdoor is nu 42% van het landbouwoppervlak aangewezen als met nutriënten verontreinigend gebied.
Decentrale relevantie
Waterschappen en provincies hebben een verantwoordelijkheid om het grond- en oppervlaktewater te monitoren en te zuiveren. Wanneer er minder meststoffen in de bodem uitspoelen heeft dit een positief effect op de waterkwaliteit. Daarnaast zijn provincies verantwoordelijk voor natuurbeheer, de uitvoering van de plannen om stikstofuitstoot door de landbouw te beperken en vergunningverlening aan boeren.
Bronnen
Kamerbrief 2 december 2023, Rijksoverheid
Kamerbrief 20 januari 2023, Rijksoverheid
Kabinet wist al weken dat Brussel Nederlands mestbeleid niet accepteert, NOS
Meer informatie
Uitzonderingspositie voor boeren ingetrokken door Europese Commissie, Kenniscentrum Europa Decentraal
Meststoffen en stikstof, Kenniscentrum Europa Decentraal
