De stijgende energieprijzen en de recente Russische invasie in Oekraïne vragen om een aanpak om de transitie naar groene energie te versnellen en de energie-onafhankelijkheid in de EU te vergroten. De Europese Commissie presenteerde daarom afgelopen week de Mededeling inzake gezamenlijke EU-actie voor meer betaalbare, veilige en duurzame energie. De Mededeling bestaat uit twee delen: het aanpakken van de crisis door de hoge energieprijzen en het REPowerEU-plan. In onderstaand bericht wordt nader ingegaan op de aanpak van de noodsituatie. Ook bevat dit bericht een korte samenvatting van het REPowerEU-plan.
Gezamenlijke actie
In de Mededeling worden nieuwe acties uiteengezet om de productie van groene energie op te voeren. Zo wordt er gekeken naar de diversifiëring van leveringsbronnen en het verminderen van de vraag, waarbij de nadruk ligt op de gasmarkt.
De Mededeling bestaat uit twee delen. Het eerste deel gaat in op de acties voor het aanpakken van de crisis die nu is ontstaan door de hoge energieprijzen. In het tweede deel wordt gesproken over het voorstel voor een REPowerEU-plan: acties betreffende het afbouwen van de afhankelijkheid van Russisch gas. De Commissie kijkt met de lidstaten welke huidige projecten deze doelstelling al ondersteunen. De Commissie geeft ook aan de nationale herstelplannen mee te nemen in deze beoordeling.
I: Aanpak van de noodsituatie
Om de nood rondom de hoge energieprijzen die de economie kunnen schaden, aan te pakken, onderzoekt de Commissie de mogelijke opties voor noodmaatregelen. Daarbij wordt benoemd dat de toolbox voor maatregelen en steun rondom de stijgende energieprijzen, gepresenteerd in oktober 2021, kan helpen om de impact van de hoge energieprijzen te verzachten. Deze maatregelen worden doorgezet zo lang als noodzakelijk is.
Verlaging van de detailhandelsprijzen en het ondersteunen van sterk geraakte bedrijven
De Commissie geeft aan dat prijsregulering en verrekeningsmechanismen mogelijk zijn om consumenten en de economie te beschermen. Hierbij wordt gewezen op het juridische kader voor de elektriciteitsmarkt, in het bijzonder artikel 5 van de Elektriciteitsrichtlijn. In een bijlage geeft de Commissie nadere duiding van dit artikel.
Staatssteun
De staatssteunregels maken het mogelijk om op korte termijn steun te verlenen aan ondernemingen en agrariërs die worden getroffen door de hoge energieprijzen. Lidstaten kunnen daarnaast op de middellange en lange termijn deze partijen helpen om hun kwetsbaarheid door de beweeglijkheid van de energieprijzen te verminderen. De Commissie benoemt in staatssteunverband de mogelijkheden van de Richtsnoeren voor reddings- en herstructureringssteun aan niet-financiële ondernemingen in moeilijkheden om ondernemingen te ondersteunen die kampen met liquiditeitsproblemen als gevolg van de huidige hoge energieprijzen.
Op grond van de Richtsnoeren betreffende bepaalde staatssteunmaatregelen in het kader van het systeem voor de handel in broeikasgasemissierechten na 2021 kunnen lidstaten de sectoren ondersteunen die door indirecte emissiekosten het meeste risico op koolstoflekkage lopen.
Agrarische sector
Voor de agrarische sector is het mogelijk om op grond van de LVV en de Richtsnoeren voor staatssteun in de landbouw- en de bosbouwsector en in plattelandsgebieden 2014-2020 investeringssteun te verlenen voor duurzame energie. Met de lopende consultatie op de herziening van die regels worden de mogelijkheden voor steun aan agrariërs uitgebreid.
Tijdelijk crisiskader staatssteun
De Europese Commissie is inmiddels ook gestart met het inventariseren of er bij de lidstaten behoefte is aan een nieuw, op zichzelf staand, tijdelijk crisiskader. Op grond van een dergelijk kader zou bijvoorbeeld liquiditeitssteun voor alle ondernemingen die direct of indirect door de crisis worden getroffen, mogelijk zijn. Hierbij kan gedacht worden aan garanties of gesubsidieerde leningen. Ook zou een dergelijk kader kunnen zorgen voor een steunmogelijkheid aan ondernemingen (in het bijzonder energie-intensieve verbruikers) als compensatie voor een deel van de stijging van hun energiekosten. Dit als gevolg van de prijsschok door de Russische invasie.
De Commissie vraagt de lidstaten ook om advies over gerichte aanpassingen van de Richtsnoeren betreffende bepaalde staatssteunmaatregelen in het kader van het systeem voor de handel in broeikasgasemissierechten na 2021.
Voorbereiden voor de volgende winter door te zorgen voor voldoende gasvoorraden
De Commissie benoemt dat de Europese gasvoorraden voldoende zijn tot het einde van deze winter, zelfs wanneer de gaslevering volledig afgebroken zou worden door Rusland. De Commissie benadrukt verder dat om goed voorbereid te zijn op komende winter, de EU nu moet beginnen met het aanvullen van de gasopslag. De Commissie komt rond april 2022 met een wetsvoorstel dat vereist dat bestaande gasopslaginfrastructuren binnen de EU tegen 1 oktober 2022 ten minste 90% van hun capaciteit benutten, om te zorgen voor een jaarlijks voldoende niveau van voorraden. Nederland behoort op dit moment niet tot de 13 lidstaten waar al opslagverplichtingen van kracht zijn.
De Commissie geeft aan dat om het aanvullen van de gasopslag te stimuleren, het mogelijk is om op grond van artikel 107, lid 3, sub c VWEU staatssteun aan leveranciers te geven, bijvoorbeeld in de vorm van garanties (“tweerichtingscontract ter verrekening van verschillen”).
Coördineren van de gasopslag
De Commissie kan van haar kant de bijvuloperaties coördineren, bijvoorbeeld door gezamenlijke aanbesteding, het verzamelen van bestellingen en het matchen van benodigdheden. Daarbij wordt ook een gezamenlijk Europees platform voor het contracteren van gaslevering op basis van bilaterale onderhandelingen met grote gasproducenten als waardevol benoemd.
Verstoring van de mededinging
De Commissie onderzoekt daarnaast ook de gasmarkt als reactie op de zorgen met betrekking tot mogelijke verstoringen van de mededinging tussen ondernemingen, meer specifiek de gedragingen van de Russische gasleverancier Gazprom. Dit bedrijf vertoont ongewoon ondernemersgedrag en 16% van de gasopslag in de EU is afkomstig van Gazprom. Ter vergelijking: 44% van de opslag is niet afkomstig van Gazprom maar van andere ondernemingen. Op dit moment is de Commissie dan ook bezig met het onderzoeken van alle aantijgingen van potentieel concurrentieverstorend gedrag door Gazprom en verzamelt hiervoor aanvullende informatie van marktpartijen.
II: REPower EU: niet meer afhankelijk zijn van Russische fossiele brandstoffen
De Commissie geeft aan dat het mogelijk is om nog voor 2030 de afhankelijkheid van Russische fossiele brandstoffen af te bouwen. Om dit te bewerkstelligen komt de Commissie met een REPower EU-plan dat de veerkracht van het EU-brede energie systeem zal vergroten. Dit plan is gebaseerd op twee pijlers, zoals hieronder is te lezen. Een uitgebreide uiteenzetting van het REPowerEU-plan leest u in dit bericht.
- Diversifiëring van de gasvoorziening door middel van het importeren van vloeibaar aardgas en de diversifiëring van pijpbronnen (importeren uit niet-Russische bronnen). Ook wordt ingezet op waterstof en het verhogen van de EU-productie van biomethaan.
- Sneller de afhankelijkheid van fossiele brandstoffen verminderen. Dit is nodig op verschillende niveaus: in woningen, gebouwen, de industrie en op het niveau van het elektriciteitssysteem. door het aandeel van hernieuwbare energie te vergroten (denk aan de uitrol van zonne- en windenergie en warmtepompen), de industrie koolstofvrij te maken en het proces van het verlenen van benodigde vergunningen te versnellen.
De volledige uitvoering van de voorstellen uit het “Fit for 55”-pakket zal bijdragen aan het verminderen van het gasverbruik. De Commissie geeft aan dat het “energie-efficiëntie eerst” beginsel relevanter dan ooit is. Dit beginsel dient dan ook in alle sectoren en beleidsmaatregelen te worden toegepast. Daarnaast wordt benoemd dat de “Fit for 55”-voorstellen versterkt kunnen worden met hogere of eerdere streefdoelen voor energie-efficiëntie en hernieuwbare energie.
De Commissie geeft aan bereid te zijn dit REPowerEU-plan tegen de zomer te ontwikkelen in samenwerking met de lidstaten.
Bron
Meer informatie
- REPowerEU: gezamenlijke Europese actie voor meer betaalbare, veilige en duurzame energie, persbericht Europese Commissie
- Energie, Kenniscentrum Europa Decentraal
- Juridische notitie: aanbestedingsvragen Russische leveranciers gepubliceerd, bericht Kenniscentrum Europa Decentraal
