Onze gemeente wil een project financieren waarmee CO2-reductie en energiebesparing wordt nagestreefd. Het betreft een technische installatie tussen een aantal bedrijven op een bedrijventerrein, om de restwarmte die bij industriële processen vrijkomt te kunnen gebruiken voor de verwarming van andere bedrijven op het terrein. Moeten we dit project melden als staatssteun bij de Europese Commissie, of komen we voor een bepaalde vrijstelling in aanmerking ?
Antwoord in het kort:
Staatssteun is in principe verboden en moet aangemeld worden bij de Europese Commissie die goedkeuring moet verlenen aan steun voordat die mag worden verstrekt. In haar Richtsnoeren staatssteun ten behoeve van klimaat, milieubescherming en energie 2022, geeft de Commissie meer duidelijkheid over de vraag hoe zij aan te melden steunmaatregelen op hun verenigbaarheid met Europees recht zal beoordelen. Meer specifiek staan in paragrafen 4.1 en 4.10 daarvan de voorwaarden waaronder steun voor projecten met betrekking tot energie-efficiëntie en stadverwarming in aanmerking komt voor goedkeuring door de Commissie.
Aanmelding kan achterwege blijven, indien een van de vrijstellingen van de Commissie van toepassing is op de beoogde steunmaatregel. Van de steunmaatregel moet dan wel kennisgeving worden gedaan, maar volgt geen goedkeuringstraject als aan de voorwaarden van de vrijstelling wordt voldaan. Twee vrijstellingsmethoden die hier voor de hand liggen zijn vrijstelling op basis van de de-minimisverordening of de Algemene Groepsvrijstellingsverordening (hierna: AGVV).
Is er sprake van staatssteun?
Volgens artikel 107 lid 1 VwEU is het verlenen van staatssteun in principe verboden, omdat hiermee de mededinging op de Europese markt kan worden verstoord. Er is sprake van staatssteun als een (decentrale) overheid aan een onderneming een economisch voordeel verleent in de vorm van staatsmiddelen. In het voorliggende geval is hiervan waarschijnlijk sprake, aangezien de gemeente voornemens is om een project te financieren ten behoeve van energie-efficiëntie van bepaalde bedrijven.
- een economisch voordeel verschaft dat niet via normale commerciële weg zou zijn verkregen (non-marktconformiteit);
- de maatregel selectief is, dus of zij alleen geldt voor bepaalde (groepen van) ondernemingen of bepaalde economische sectoren in een bepaald deel van Nederland.
Vrijstelling op basis van de de-minimisverordening
Afhankelijk van de hoogte van het steunbedrag, kan de gemeente gebruik maken van de de-minimisverordening (Verordening (EU) nr. 1407/2013). Op grond van de de-minimisverordening kunnen ondernemingen over een periode van drie belastingjaren tot € 200.000 aan steun ontvangen, zonder dat dit moet worden gemeld of kennisgegeven bij de Commissie. Om te voorkomen dat het de-minimisplafond van € 200.000 wordt overschreden, moet de (decentrale) overheid de onderneming vragen om een de-minimisverklaring. In de Handreiking Staatssteun voor de Overheid kunt u een voorbeeldverklaring vinden. Meer informatie over de de-minimisverordening kunt u hier lezen.
Vrijstelling op basis van de Algemene Groepsvrijstellingsverordening (AGVV)
Indien de verleende steun niet kan worden vrijgesteld op basis van de de-minimisverordening, kan de gemeente nagaan of het beoogde project aan de voorwaarden voor vrijstelling onder de AGVV voldoet. Om van deze vrijstelling gebruik te kunnen maken, moet de steunmaatregel zowel aan de algemene bepalingen van artikel 1 tot en met 12 AGVV voldoen als aan de specifieke voorwaarden die gelden voor de betreffende vrijstellingscategorie. De algemene bepalingen stellen onder andere eisen aan de transparantie, monitoring en publicatie van de steun.
Afhankelijk van de details van het project sluit de casus mogelijk aan bij een van de volgende vrijstellingsgronden uit de AGVV ten behoeve van milieubescherming of lokale infrastructuur.
- Indien het beoogde project de begunstigden in staat stelt verder te gaan dan bestaande Europese milieunormen, kan de gemeente uitzoeken of artikel 36 AGVV uitkomst biedt. Zie bijvoorbeeld steunmaatregelen 47945 en SA.47946 voor steun voor een restwarmtekoppeling tussen twee bedrijven.
- Artikel 38 AGVV voorziet in vrijstelling van investeringssteun ten behoeve van energie-efficiëntiemaatregelen. De opvang van warmte-energie die eerder niet werd benut en verloren ging aan de omgeving kwalificeert als energie-efficiëntiemaatregel. Let wel: maatregelen die worden uitgevoerd om aan bestaande EU-normen te voldoen, zijn uitgesloten van vrijstelling onder artikel 38 AGVV.
- Op basis van artikel 41 AGVV kan investeringssteun verstrekt worden ter bevordering van energie uit hernieuwbare energiebronnen. Een voorbeeld hiervan is steunmaatregel 41752 ten behoeve van het project ”benutting restwarmte Kanaalzone middels restwarmtekoppeling” van de provincie Zeeland. Let er wel bij op dat het maximale steunbedrag dat op basis van artikel 41 AGVV kan verleend worden 15 miljoen euro bedraagt.
- Artikel 46 AGVV ziet op investeringssteun voor energie-efficiënte stadsverwarming en -koeling. Zie bijvoorbeeld de steunmaatregel 41928 ten behoeve van een restwarmtenet in Dordrecht.
- In enkele gevallen kan investeringssteun voor restwarmte ook worden verstrekt op basis van artikel 56 AGVV inzake lokale infrastructuur. Een voorbeeld hiervan is steunmaatregel 57229 voor een gecombineerde product- en restwarmteleiding voor een chemiepark.
Staatssteun aanmelden
Het doorlopen van de meldingsprocedure is een langduriger en zwaarder proces dan steunverlening op basis van een van de genoemde vrijstellingsmethoden. Een meldingsprocedure ligt daarom alleen voor de hand als een vrijstelling niet aan de orde is, bijvoorbeeld als een voorgenomen steunmaatregel niet binnen de voorwaarden van een vrijstellingsverordening te brengen is. Gedurende een meldingsproces geldt een stand still-verplichting. Dit houdt in dat de steun niet verstrekt mag worden voordat de Commissie haar goedkeuring heeft gegeven. Het doen van een melding op basis van een van de richtsnoeren, kaderregelingen of mededelingen van de Commissie vergroot de kans op goedkeuring van de maatregel.
In de Richtsnoeren staatssteun ten behoeve van klimaat, milieubescherming en energie 2022, die sinds januari 2022 van kracht zijn, heeft de Europese Commissie een aantal milieu- en energiemaatregelen geïdentificeerd die onder bepaalde voorwaarden op grond van artikel 107 lid 3 sub c VwEU verenigbaar kunnen zijn met de interne markt.
Hoofdstukken 4.1 en 4.10 van de nieuwe Richtsnoeren ten behoeve van klimaat, milieubescherming en energie
Hoofdstuk 4.1 van de Richtsnoeren is van toepassing op steun voor de reductie en verwijdering van broeikasgasemissies, onder meer via steun voor hernieuwbare energie en energie-efficiëntie. Hieronder valt steun met betrekking tot de terugwinning van restwarmte uit productieprocessen (punt 222 van de Richtsnoeren). Als de steun voldoet aan de voorwaarden voor doelstelling, noodzaak, stimulerend effect, geschiktheid en evenredigheid die in de Richtsnoeren worden gesteld, kan de Commissie de steunmaatregel als verenigbaar met de interne markt verklaren. Vanaf 1 juli 2023 geldt daarbij dat lidstaten, afgezien van goed onderbouwde uitzonderlijke omstandigheden, een publieke consultatie dienen te organiseren over de gevolgen voor de mededinging en over de evenredigheid van maatregelen die op grond van deze afdeling worden aangemeld. Aan deze verplichting dient te worden voldaan, voordat de steun wordt aangemeld. Verder kan de gemeente kijken naar hoofdstuk 4.10 dat ziet op steun ten behoeve van stadsverwarming en stadskoeling. Hieronder valt steun voor installaties voor de productie en opslag van warmte of koude en voor het distributienet (punt 388 van de Richtsnoeren).
Voor meer informatie over de betreffende voorwaarden van de genoemde steun categorieën kunt u kijken naar de checklists van de Europese Commissie over Steun voor milieubescherming en energie en over Steun voor lokale infrastructuurvoorzieningen. Als de gemeente gebruik maakt van een van de vrijstellingsgronden van de AGVV, dient zij hierover een kennisgeving te doen bij de Europese Commissie. Dit moet gebeuren binnen 20 werkdagen nadat de steunmaatregel in werking is getreden. De gemeente wordt tijdens de kennisgevingsprocedure ondersteund door het Coördinatiepunt Staatssteun van Kenniscentrum Europa decentraal.
Meer informatie
Europese Commissie keurt Richtsnoeren staatssteun ten behoeve van klimaat, milieubescherming en energie goed, Kenniscentrum Europa Decentraal
Milieusteun, Kenniscentrum Europa Decentraal
Algemene Groepsvrijstellingsverordening, Kenniscentrum Europa Decentraal
