Hoe staat het met de naleving van het Europese milieubeleid in de lidstaten? Welke acties dienen de lidstaten te ondernemen volgens de Commissie? Dit is terug te vinden in het derde evaluatieverslag van de uitvoering van het milieubeleid (Environmental Implementation Review, hierna EIR). In het verslag van de EIR zijn de bevindingen over de stand van de uitvoering van het milieubeleid in de lidstaten te lezen. Dit is gebaseerd op de landenrapporten die per lidstaat zijn aangeleverd.
De rol van de evaluatie
In verschillende landenrapporten zijn per lidstaat de prestaties ten aanzien van de uitvoering van de EU-milieuverplichtingen te vinden. Omschreven staat hoe zij omgaan met het beschermen van de luchtkwaliteit, drinkwater en de natuur. Aan de hand van de rapporten zijn de belangrijkste acties per lidstaat opgesteld en voor een aantal thematische gebieden algemene conclusies op EU-niveau getrokken. Een samenvatting vindt u hieronder:
Circulaire economie en afvalbeheer
Als onderdeel van de Green Deal is in maart 2020 het Actieplan Circulaire Economie verschenen. Dit is het tweede actieplan waarin de Commissie initiatieven heeft aangekondigd voor de volledige levenscyclus van producten.
Voor het onderwerp circulariteit heeft de Commissie in het EIR gekeken naar verschillende aspecten, onder andere het secundaire gebruik van materialen, hulpbronnenproductiviteit en het bestaan van strategieën en programma’s voor de circulaire economie op nationaal niveau. Ook is de stand van zaken met betrekking tot de omzetting van het afvalwetgevingspakket van 2018 onderzocht, zoals van de Richtlijn betreffende verpakking en verpakkingsafval en de Richtlijn betreffende afvalstoffen.
In het evaluatie verslaggeeft de Commissie aan dat er vooruitgang zit in de nationale strategieën en actieplannen voor de circulaire economie: de meeste lidstaten beschikken hierover of hebben de vaststelling aangekondigd. De Commissie benoemt wel ook dat er nog grote verschillen zitten tussen de circulariteitspercentages van de lidstaten. Nederland scoort boven het gemiddelde met een secundair gebruik van materialen van 30,9 % (EU-gemiddelde is 12,9%). Hetzelfde geldt voor de productiviteit van hulpbronnen: Nederland scoort met een 5,89 EUR/kg ver boven het EU-gemiddelde van 2,09 EUR/kg.
Biodiversiteit en natuurlijk kapitaal
In 2020 presenteerde de Commissie haar biodiversiteitsstrategie voor 2030. Deze strategie heeft als doel de biodiversiteit te herstellen en bestaande wetgeving beter in te zetten om tot dit doel te komen. Afgelopen juni heeft de Commissie een belangrijke wet voorgesteld in lijn met de strategie: de wet inzake natuurherstel. Deze wet heeft als hoofddoelstelling om de biodiversiteit in land- en zeegebieden te herstellen en verbeteren. Naast de biodiversiteitsstrategie zijn, om de doelstellingen van een volledig duurzame landbouw en een volledig duurzaam bosbeheer te behalen, ook de “van boer tot bord”-strategie, de EU-bossenstrategie, en het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid (GLB) van belang.
Voor het onderdeel natuur heeft de Commissie gekeken naar de naleving van de Habitatrichtlijn, de Vogelrichtlijn en de Verordening betreffende invasieve uitheemse soorten. Zo worden de Natura 2000-gebieden in de lidstaten beoordeeld in hoeverre deze gebieden zorgen voor een gunstige staat van de instandhouding van habitats en soorten. Ook is in het EIR gekeken hoe invasieve uitheemse soorten op afstand worden gehouden.
De Commissie constateert op dit onderwerp dat ondanks verschillende inspanningen van lidstaten de biodiversiteit nog steeds achteruit gaat en er grote druk op de bossen ligt. Daarnaast hebben sommige lidstaten, waaronder Nederland, nog steeds geen maatregelen vastgesteld over hoe zij bepaalde natuurgebieden willen gaan beschermen. Positief is dat in de gehele EU vooruitgang is geboekt met betrekking tot het beoordelen van de staat van en de druk op hun ecosystemen en hun diensten. Dit is gedaan met gebruik van de gemeenschappelijke EU-methodologie (MAES) en in verband met de ecosysteemboekhouding.
Verontreiniging naar nul
In het onderdeel ‘Verontreiniging naar nul’ behandelt de Commissie de onderwerpen luchtkwaliteit, industriële emissies en veiligheid en lawaai tezamen. Daarnaast wordt er gekeken naar waterkwaliteit- en beheer en chemische stoffen.
In de strijd tegen het terugdringen van lucht-, water- en bodemverontreiniging is er in mei vorig jaar een EU-actieplan Verontreiniging van lucht, water en bodem naar nul gepubliceerd. In dit Zero Pollution-actieplan wordt ernaar gestreefd om voor het jaar 2050 verontreiniging op verschillende vlakken terug te dringen zodat er geen schade meer wordt aangericht aan natuur en milieu. Belangrijke doelstellingen uit dit plan worden ingezet om de verontreiniging aan de bron nog beter aan te pakken zodat de doelstellingen van 2030 sneller behaald kunnen worden.
In het EIR is onderzocht in hoeverre de geldende wetgeving inzake schone lucht wordt nageleefd. Daarnaast is, net als in 2019, gekeken naar de Richtlijn Industriële Emissies (RIE). In deze evaluatie zijn voor de eerste keer de uitvoeringsgegevens van de Seveso III richtlijn gepresenteerd.
De Commissie concludeert onder andere dat luchtverontreiniging nog steeds een punt van zorg is voor de gezondheid van Europeanen. Daarnaast wordt benoemd dat er meer inspanningen nodig zijn om te voldoen aan de verbintenissen inzake de emissies van ammoniak van de landbouw zoals vastgesteld in de Nationale Emissieplafonds Richtlijn (NEC-Richtlijn).
Waterkwaliteit en -beheer
Het beschermen van watervoorraden en ecosystemen die hiervan afhankelijk zijn, zijn essentieel voor ons milieu, de mensen en cruciaal voor de economie. Daarmee is waterbeleid ook één van de prioriteiten binnen de Europese Green Deal. De belangrijkste instrumenten binnen het waterbeleid zijn de Kaderrichtlijn Water (KRW) en de bijbehorende richtlijnen, de Richtlijn Overstromingsrisico’s, de Drinkwaterrichtlijn, de Zwemwaterrichtlijn, de Nitraatrichtlijn, de Richtlijn inzake de behandeling van stedelijk afvalwater en de Kaderrichtlijn Mariene Strategie (KRM).
De Commissie heeft geconstateerd dat lidstaten de doelstellingen van de KRW uitvoeren, maar dat de weg naar een goede toestand van de waterlichamen langzaam verloopt ondanks dat de deadline van 2027 nadert. Wat de Commissie nog specifiek als een best practice benoemt, is dat de Nederlandse benadering van het overstromingsrisicobeheer (de rivierbeddingen en overstromingsgebieden van de Rijn en de Maas waar mogelijk herstellen) goed bleek te werken tijdens de overstromingen in 2021.
Chemische stoffen
De belangrijkste regelgeving in de EU op het gebied van chemische stoffen is de REACH-verordening. De Verordening reguleert de productie van en handel in chemische stoffen. Ter aanvulling op het REACH-systeem zorgt de Richtlijn indeling, etikettering en verpakking van stoffen ervoor dat gevaarlijke chemische stoffen van een etiket en een verpakking worden voorzien. Uit het EIR is gebleken dat handhaving op deze twee Richtlijnen beter is geworden vergeleken met de periode 2010-2012. Daarnaast is gebleken dat 70% van controles op de REACH-verordening leidt tot handhavingsmaatregelen.
Klimaat
Als onderdeel van de Green Deal en in lijn met het Klimaatakkoord van Parijs is in 2021 de Europese Klimaatwet aangenomen. Daarmee is de doelstelling om in 2030 de broeikasgasuitstoot met 55% te verminderen ten opzichte van 1990 en om klimaatneutraal te zijn in 2050, bindend geworden. Sinds 2021 vallen ook de opname van broeikasgasemissies en -verwijderingen door landgebruik en bosbouw (LULUCF) onder de doelstellingen voor emissiereductie.
In de EIR kijkt de Commissie naar het nationale klimaatbeleid en de nationale klimaatstrategieën. Met name de nationale energie- en klimaatplannen en aanpassingsstrategieën worden geëvalueerd. Ook worden de emissies buiten het emissiehandelssysteem (ETS) bekeken. Belangrijke sectorale ontwikkelingen, met name voor wegvervoer, gebouwen en landgebruik en veranderingen in landgebruik en bosbouw, zijn onderzocht. Per lidstaat wordt getoond wat de inkomsten zijn van de veiling in het kader van ETS. Daarnaast worden voor het eerst prioritaire acties per land gepresenteerd. De Commissie concludeert dat de EU-klimaatwetgeving over het algemeen goed wordt uitgevoerd.
Financieren van de uitvoering van milieubeleid
Om succesvol milieubeleid te voeren, moet dit naar behoren worden gefinancierd. Het grootste deel van de financiering komt uit overheidsuitgaven van de lidstaten en particuliere middelen van marktdeelnemers. Daarnaast kunnen EU-fondsen ook een belangrijke bijdrage leveren. Aan de hand van een investeringsplan voor de Green Deal van 2020 zijn milieu gerelateerde financiering en investeringen onderling verbonden en is er ondersteuning uit de EU-begroting voor de periode 2021-2027. In deze EIR wordt voor het eerst gekeken naar de investeringsbehoeften voor de uitvoering van het milieubeleid. Deze worden vergeleken met de middelen die tot nu toe beschikbaar zijn gemaakt en waarmee invulling wordt gegeven aan het investeringsplan voor de Green Deal.
Ten aanzien van groene investeringen concludeert de Commissie dat het grootste aandeel van de herstel- en veerkrachtplannen is toegewezen aan duurzame mobiliteit, de renovatie van gebouwen, energie-efficiëntie, hernieuwbare energie en energienetwerken.
Milieubeheer
Milieubeheer is een veelomvattend onderwerp dat ziet op het opnemen van milieuoverwegingen in de besluitvorming, deelname van het publiek, toegang tot de rechter, het uitwisselen van informatie, verslaglegging, het waarborgen van de naleving op milieugebied en de aanpak van milieuverplichtingen.
In de EIR kwamen de verplichtingen en onderwerpen op basis van de voorschriften van de Inspire-richtlijn, de Richtlijn inzake de milieueffectbeoordeling, de toegang tot de rechter inzake milieuaangelegenheden, sancties, het waarborgen van de naleving op milieugebied en de Milieuaansprakelijkheidsrichtlijn.
De bevindingen van de Commissie op dit onderdeel luiden dat er onder andere in Nederland nog steeds ruimte is voor verbeteringen wat betreft de toegang van het publiek tot de rechter om besluiten, handelingen of nalatigheden aan te vechten. Dit met name op het gebied van de planning in verband met water, natuur en/of luchtkwaliteit. Ook wordt Nederland benoemd als één van de lidstaten die hun regelgevingskader voor milieubeoordelingen gestroomlijnd hebben naar aanleiding van de herziening van de Richtlijn voor de milieueffectbeoordeling in 2014.
Decentrale relevantie
De bevindingen van de Commissie in het kader van de EIR kunnen ook voor medewerkers van decentrale overheden die zich met bovenstaande onderwerpen bezighouden interessant zijn. Het EIR geeft een inkijkje in de uitvoering van het milieubeleid in andere lidstaten, maar geeft daarmee ook een overzicht van de uitvoering in Nederland. Uit de factsheet van Nederland volgt dat een solide lange termijnplan wordt geïmplementeerd en dat EU-wetgeving wordt uitgevoerd met behulp van een innovatief bestuur dat bestaat uit meerdere niveaus.
Decentrale overheden spelen een grote rol in de uitvoering van milieubeleid, zij dragen zorg voor het uitvoeren van de milieuvoorschriften van de EU. Zo hebben decentrale overheden, bijvoorbeeld ten aanzien van milieubeheer, bepaalde verplichtingen op het gebied van het verstrekken van milieu-informatie, het uitvoeren van milieueffectrapportages en milieu-inspecties.
Bron
Uitvoering milieumaatregelen: Commissie dringt aan op betere toepassing van de EU-milieuwetgeving ter bescherming van de menselijke gezondheid en het milieu, persbericht Europese Commissie
Meer informatie
Klimaat en milieu, Kenniscentrum Europa Decentraal
Milieubeleid, Kenniscentrum Europa Decentraal
Chemische stoffen, Kenniscentrum Europa Decentraal
CO2 en Luchtkwaliteit, Kenniscentrum Europa Decentraal
Energie, Kenniscentrum Europa Decentraal
Klimaat, Kenniscentrum Europa Decentraal
Natuur en Biodiversiteit, Kenniscentrum Europa Decentraal
Waterbeheer, Kenniscentrum Europa Decentraal
